Zarys teorii literatury6

sankcjonuje i utwierdza przemiany dokonane w praktyce literackiej, I z drugiej — wytycza kierunki tej praktyki, staje się podstawą nowych I wzorców kompozycyjnych. W tym także wyraża się dialektyczny, 1 dynamiczny charakter norm.

2. CELOWY CHARAKTER UKŁADÓW KOMPOZYCYJNYCH

Istniejący w określonej epoce historycznej zespól norm kompozycyj- I nych pozwala ustalić panujące wówczas wyobrażenia co do tego, jaki układ kompozycyjny jest doskonały, jaki odpowiada najbardziej aktualnym w danym momencie zadaniom i funkcjom literatury. To co w pewnej I sytuacji stanowi układ w pełni usprawiedliwiony, kiedy indziej może I być uważane nie tylko za układ nieprawidłowy, ale po prostu za chaos I (np. luźna konstrukcja dramatu romantycznego była realizacją określo- I nej normy, z punktu widzenia jednak autorów tzw. pitce bita fai/e I z drugiej połowy w. XIX był to zespół słabo powiązanych scen).

Zadaniem kompozycji jest uczynienie ze świata przedstawionego I sensownej całości, zbudowanej według pewnych zasad. Celowość ukla- I du kompozycyjnego nie wyraża się jednak tylko w dążeniu do tego, I by świat przedstawiony był zjawiskiem spoistym, by realizował obowią- I żującą w danym momencie normę, rozumiany wąsko jako odnoszącą I się do samego „kształtu” utworu, traktowanego w oderwaniu. Celowość I owa wyraża się przede wszystkim w takim ukształtowaniu kompozycji, I by utwór mógł pełnić zamierzone przez twórcę funkcje wobec odbiorcy, I by mógł w sposób określony na niego oddziałać. Zależnie od tego, jakiego rodzaju ma być to oddziaływanie, zależnie od tego, które z funkcji I dzieła literackiego są w nim szczególnie silnie zaktualizowane, kompo- I zycja przybiera rozmaite postacie.

Można więc powiedzieć, że celem kompozycji jest takie zorganizo- I wanie świata przedstawionego w określoną całość, by był on dostępny I odbiorcy, do odbiorcy dotrzeć bowiem może tylko to, co jest w jakiś I sposób ukształtowane i co odwołuje się do mniej lub bardziej mu zna- I nych sposobów organizacji, będących składnikiem konwencji literackiej. I Kompozycja jednak nie tylko organizuje świat przedstawiony, ale także ■ go w swoisty sposób interpretuje, wprowadza do niego określona I skalę wartości, określoną hierarchię ważności (por. w tymże rozdziale I „Dominanty kompozycyjne”) i zmusza odbiorcę do przyjęcia tej właśnie I skali, do zajęcia wobec świata przedstawionego określonej postaw v. I

234