0000042 3

82 Rehabilitacja kardiologiczna

Postępowanie rehabilitacyjne w każdym przypadku wady serca zależy także od rokowania. Będzie się ono różnić istotnie w zależności od tego czy wada jest do operacji, czy nie. W wadach serca nieoperacyjnych, gdy choroba prowadzi do narastającego ograniczenia wydolności fizycznej, postępowanie rehabilitacyjne będzie miało na celu utrzymanie aktywności fizycznej i zawodowej w ramach ograniczonych możliwości serca. Niestety w tych przypadkach odzyskanie utraconej wydolności fizycznej jest małe, co wynika przede wszystkim z niemożności stosowania intensywnej rehabilitacji fizycznej. Natomiast u chorego po leczeniu operacyjnym, które poprawia, a niekiedy przywraca prawidłowe warunki krążenia, istnieje możliwość odzyskania wydolności fizycznej, o ile wada nie wytworzyła nieodwracalnych zmian narządowych. Toteż zasady postępowania rehabilitacyjnego w wadach serca różnią się od rehabilitacji w innych chorobach układu krążenia, a młody wiek chorych jest okolicznością sprzyjającą do nauki zawodu lub readaptacji zawodowej. Warunkiem przywrócenia tej wydolności jest właśnie stosowanie intensywnej rehabilitacji. Korzyści tego postępowania są wielostronne, zwłaszcza przy stosowaniu rehabilitacji kompleksowej, która polega na równoczesnym stosowaniu rehabilitacji fizycznej, psychicznej i zawodowej.

Rehabilitacja fizyczna ma zasadnicze znaczenie dla przywrócenia optymalnej wydolności fizycznej i zdolności do wykonywania pracy zawodowej. Podstawową funkcją człowieka jest ruch zapewniający właściwą pracę układu krążenia i mięśni szkieletowych. Ograniczenie ruchu powoduje osłabienie aparatu mięśniowo-stawowego, zmniejszenie ukrwienia kapilarnego i pogorszenie wymiany gazowej.

Podstawowymi zmianami u chorego z wadą serca są zaburzenia oddychania i osłabienie siły mięśniowej. Osłabienie siły mięśniowej nie zawsze jest wynikiem ograniczenia wysiłku fizycznego spowodowanego chorobą. Wiele osób 7 wadami serca zachowuje pełną sprawność fizyczną, ale fakt istnienia wady powoduje, że chory jest chroniony przez szkołę, rodzinę, a nierzadko również i lekarza przed wysiłkiem fizycznym. W szkołach nie prowadzi się gimnastyki dla grup słabszych i mocniejszych, a dziecko słabsze jest po prostu zwalniane z zajęć wychowania fizycznego. Pojawienie się takich dolegliwości jak duszność i kołatanie serca powoduje, że chory unika również wysiłków mniej obciążających, zmniejszając jeszcze bardziej swoją aktywność fizyczną.

Rehabilitacja psychiczna chorych z wadami serca ma na celu przywrócenie zachwianej równowagi psychicznej, powstałej na skutek choroby. Chory z wadą serca ograniczającą coraz bardziej jego aktywność fizyczną, najczęściej zaakceptował fakt swego kalectwa, dostosował się do ograniczeń narzuconych mu przez chorobę i przyjął taką postawę w stosunku do środowiska i pracy, leczenie operacyjne bardzo często daje możność powrotu do pełnego życia społecznego, ale uzyskanie maksymalnej sprawności wymaga zmiany postawy psychicznej. Często po zabiegu wzrasta chwiejność nastroju i labilność emocjonalna, a z piśmiennictwa wiadomo, że około 20% chorych po operacjach serca wymaga stosowania psychoterapii; ułatwia ona readaptację fizyczną i zawodową.

Zagadnienie rehabilitacji zawodowej ma również swoją specyfikę. Młody wiek chorych z wadami serca oraz możliwości uzyskania pełnej sprawności fizycznej uzasadniają celowość przekwalifikowania lub wyuczenia nowego zawodu. Doradca zawodowy i asystent społeczny pracują w różnych etapach rehabilitacji. Pomoc asystenta społecznego może być potrzebna już w pierwszych dniach pobytu chorego w szpitalu, miejscem zaś pracy doradcy zawodowego

bodzie przede wszystkim zakład rehabilitacji poszpitalnej. Wówczas bowiem można ocenić wczesne wyniki rehabilitacji i przewidzieć dalszą popraw sprawności fizycznej i od tego uzależnić rodzaj szkolenia zawodowego i warunki pracy.    ^K

Cele i zadania rehabilitacji w poszczególnych okresach

Największe znaczenie posiada rehabilitacja chorych zakwalifik_{owan h} d racji serca. Można ją podzielić na dwa okresy — okres uruchamiania w któ~ rym dążymy do uzyskania maksymalnej wydolności fizycznej oraz okres rz°" gotowania do pracy zawodowej. Uruchamianie odbywa się kolejno w trz^h etapach: szpitalnym, sanatoryjnym i ambulatoryjnym.

W etapie szpitalnym należy wyróżnić dwie fazy: przedoper_acyjną i pooperacyjną. W fazie przedoperacyjnej rehabilitacja odbywa się w oddziale kardiologicznym lub wewnętrznym, gdzie chory przebywa w celach diagnostycznych i leczniczych a równocześnie jest przygotowywany do operacji. Rehabilitacja polega na stosowaniu gimnastyki leczniczej w celu poprawy oddychania oraz dla zapobiegania dalszym niekorzystnym wpływom ograniczonej aktywności fizycznej. Równocześnie uczy się chorego ćwiczeń fizycznych, które będą wykonywane w pierwszych dniach po operacji. W tym czasie pożądana jest pomoc psychologa dla oceny postawy psychicznej pacjenta i ewentualne stosowanie odpowiedniej psychoterapii. Również istotna jest pomoc asystenta społecznego w uporządkowaniu spraw socjalnych i bytowych _na okres pobytu w szpitalu i rekonwalescencji.

Faza wczesnej rehabilitacji pooperacyjnej zaczyna się w oddziale kardiochirurgicznym. Ma ona na celu możliwie najszybsze mobilizow_ani_e chorego, aby zmniejszyć niekorzystny wpływ przebywania w łóżku, zapobiec powikłaniom hemodynamicznym i zakrzepowo-zatorowym oraz wpłynąć korzystnie na psychikę chorego. Najważniejszym momentem wczesnej rehabilitacji jest pierwsze wstanie chorego z łóżka. Jest ono związane z dużym obciążeniem serca. Podstawą wczesnej rehabilitacji wszystkich chorych po operacjach kardiochirurgicznych jest gimnastyka lecznicza ze szczególnym uwzglę(}_ni_eni_em ćwiczeń oddechowych. W okresie leczenia pooperacyjnego przyspieszają one bardzo uruchomienie chorego.

Po krótkim pobycie w oddziale kardiochirurgicznym chory powinien wrócić do oddziału kardiologicznego lub wewnętrznego, aby przeprowadzić dokładne badania kliniczne. W tym czasie należy zwrócić szczególną uwagę na ćwiczenia korekcyjne, aby w granicach możliwości zapobiec powikłaniom płucnym i tworzeniu się zrostów opłucnowych. Ze szpitala chory zostaje skierowany do sanatoiyjnego ośrodka rehabilitacji poszpitalnej, jeśli nie ma powikłań pooperacyjnych, jak uczynnienie choroby reumatycznej, zespół pokomisurotomijny, nie zagojona rana, poważne zaburzenia rytmu i niewydolności krążenia. Do sanatorium należy przekazać dokładne informacje o przebiegu dotychczasowego leczenia i usprawniania fizycznego oraz obecnego stanu chorego.

Zadaniem rehabilitacji sanatoryjnej jest uzyskanie optymalnej wydolności fizycznej. Dotychczasowe doświadczenia z zakresu sanatoryjnego usprawnienia fizycznego chorych po operacjach wad serca wykazało, że dopiero zastosowanie wszystkich sposobów, jak gimnastyka grupowa i indywidualna o wzrastającym obciążeniu, gry sportowe i leczenie ruchem na wolnym powietrzu, pozwala wydatnie zwiększyć zdolność chorego do wysiłku fizycznego i potęguje wyniki osiągnięte za pomocą korekcji chirurgicznej. Niektórzy autorzy żale-