0000049 3

96    Rehabilitacja kardiologiczna

wymienionych w pkt. a), jak również w następstwie wad rozwojowych klatki piersiowej, gośćca itp.;

2.    Zmiany opłucne (zapalenie wysiękowe surowicze lub ropne, haemothorax, a przede wszystkim zrosty) z możliwością wtórnego powstania zaników mięśniowych i ograniczenia ruchomości oddechowej klatki piersiowej (pkt. 1.).

3.    Zmiany w miąższu płucnym — rozległe nacieki gruźlicze i niegruźlicze, zmiany marskie i rozstrzenie oskrzelowe pogruźlicze i po przebytym zapaleniu płuc lub ropniu płuca, zwłóknienia płuc różnego pochodzenia i rozedma. W tych dwóch ostatnich postaciach zmian miąższowych będą przeważały zaburzenia dystrybucji, perfuzji i dyfuzji, natomiast wentylacja może być upośledzona w mniejszym stopniu.

Niewydolność oddechowa wentylacyjna typu obturacyjnego powstaje wskutek czynnościowego lub organicznego zwężenia oskrzeli. Występuje ona w przebiegu przewlekłych i ostrych stanów zapalnych oskrzeli, zespole ABE (asthma, bronchitis, emphysema), dychawicy oskrzelowej, rozedmie, bądź też w przypadkach trwałych zwężeń oskrzeli.

Przewlekłe zapalenia oskrzeli mogą prowadzić z czasem do wtórnej rozedmy, do powikłań miąższowych o charakterze zapalnym. Również inne przyczyny niewydolności typu obturacyjnego mogą jednocześnie być źródłem zmian miąższowych. I odwrotnie, zmiany miąższowe mogą przebiegać obok oskrzelowych. Wówczas obok zaburzeń typu restrykcyjnego będą występować obtura-cyjne. Ten typ niewydolności wentylacyjnej określa się nazwą mieszanej (res-trykcyjno-obturacyjnej) przy przewadze czynnika restrykcyjnego lub obturacyjnego.

Szereg innych, dodatkowych czynników może w istotny sposób wpływać na niewydolność wentylacyjną, niezależnie od jej postaci.

Dużą rolę wśród nich odgrywa częstsze w ostatnich latach występowanie różnych przewlekłych chorób płuc, a zwłaszcza gruźlicy w starszych grupach wieku. Istniejąca u tych osób rozedma lub przewlekłe stany zapalne oskrzeli, a także zmiany śródmiąższowe towarzyszące rozedmie lub powstałe w wyniku przebytych procesów zapalnych w miąższu płucnym. Mniejsza fizjologicznie sprawność fizyczna w wieku starszym wskutek tendencji do zaników mięśniowych, zesztywnienia klatki piersiowej oraz kręgosłupa ze skłonnością do kifo-zy (szczególnie po 70 roku życia), rozedmy płuc oraz zmniejszonej zdolności do wykony wania wysiłku fizycznego — wpływa w mniejszym lub większym stopniu na niewydolność wynikającą ze zmian o charakterze restrykcyjnym lub obturacyjnym.

Kolejnym, istotnym czynnikiem pogłębiającym niewydolność oddechową u chorych z przewlekłymi chorobami płuc, a zwłaszcza z gruźlicą jest długotrwałe przebywanie ich w łóżku, szczególnie w ostrych i rozległych procesach. Powoduje to obniżenie ogólnej sprawności chorego, zwiotczenie, a następnie zaniki mięśni i skłonność do przyjmowania nawyku nieprawidłowej postawy ciała.

Osiągnięcia w leczeniu przewlekłych chorób płuc, dawniej często śmiertelnych przyczyniły się do zwiększenia liczby przypadków, w których uzyskano wygojenie z pozostawieniem nieraz dużych obszarów zwłóknień lub zmian marskich oraz nieodwracalnych zmian w naczyniach. Wspomniałem o tym na początku niniejszego rozdziału.

Wszystkie z omówionych pokrótce czynników’ etiologicznych i patogenetycz-nych mogą z osobna bądź też kilka z nich razem powodować powstawanie w ciągu zwykle dłuższego czasu niewydolności oddechowej. Nie każdy z tych czynników może być eliminowany drogą rehabilitacji oddechowej. Dotyczy to zwłaszcza utrwalonych, nieodwracalnych zmian w miąższu płucnym lub w opłucnej, w przypadkach, w których jest daleko zaawansowana niewydolność oddechowa z wyraźnymi objawami klinicznymi, szczególnie przebiegająca z hiperkapnią i z zespołem przewlekłego serca płucnego. W tych przypadkach wyniki usprawniania na ogół są nie zadowalające.

Natomiast największą rolę odgrywa najwcześniejsze wykrycie i skorygowanie zaburzeń oddechowych. Takie postępowanie i wczesna profilaktyka, aby nie doszło do powstania nieprawidłowości w zakresie wentylacji — jest najważniejszym zadaniem rehabilitacji oddechowej. I tylko takie postępowanie daje najlepsze efekty lecznicze.

Metody usprawniania

Postępowania rehabilitacyjnego nie można tu utożsamiać tylko z pewnymi ćwiczeniami z zakresu gimnastyki leczniczej, w których zasadniczą rolę odgrywa element ruchu (kinezyterapia). Zagadnienie to jest nieco odmienne niż w ortopedii lub reumatologii i zawiera następujące metody usprawniania leczniczego:

1)    ćwiczenia oddechowe uwzględniające czynnik ruchu (kinezyterapia),

2)    leczenie ułożeniowe,

3)    korygowanie nieprawidłowości toru oddechowego,

4)    korygowanie nieprawidłowości postawy ze szczególnym uwzględnieniem zniekształceń klatki piersiowej i kręgosłupa,

5)    gimnastyka ogólnousprawniająca z zaakcentowaniem ćwiczeń oddechowych,

6)    elektroterapia,

7)    ćwiczenia rozluźniające mięśnie (zwłaszcza w zespole ABE).

Wreszcie należałoby podkreślić aspekt psychologiczny rehabilitacji oddechowej w różnych chorobach płuc, a zwłaszcza gruźlicy.

Uświadomienie sobie przez chorego przewlekłej choroby, związanej z tym niejednokrotnie konieczności długotrwałego leczenia, staje się w wielu przypadkach dużym przeżyciem. Szereg problemów, jak wielomiesięczne przebywanie w szpitalu lub sanatorium w oderwaniu od rodziny, niepewność co do ostatecznego wyniku leczenia może wywołać u chorego — mniej odpornego psychicznie — zmiany w jego osobowości.

Również przyczynia się do tego wyłączenie z pracy zawodowej lub trwałe inwalidztwo, niestety jeszcze dość częste, zmiana trybu życia, niekiedy niemożność przystosowania się chorego do tych zmian. Prowadzić to może do stanów depresyjnych lub wyzwalać cechy aspołeczne.

Długotrwałe przebywanie chorego w łóżku, a zwłaszcza nadużywanie leczenia „ścisłym łóżkiem”, nie tylko przyczynia się do obniżenia jego sprawności fizycznej, ale też i wpływa deprymująco na jego psychikę.

Właściwie dobrane i zorganizowane ćwiczenia w rehabilitacji oddechowej stanowią cenny element psychoterapeutyczny niezależnie od swojego wpływu readaptacyjnego.

Wreszcie na ogół korzystne wyniki rehabilitacji oddechowej oddziaływają dodatnio na psychikę pacjenta, wzmacniając jego wiarę we własne siły i poprawiając perspektywy powrotu jego do zdrowia, do dawnej pracy.

Ćwiczenia lecznicze ogólnie usprawniające są szerzej stosowane i bardziej 7 Rehabilitacja kardiologiczna