10052

C\L\i WSTĘP

„galanteryi”); ujednolicono formę biernika l.poj. rzeczo ków typu ..subiekcja , „historia . „energia , wprowadza'-'* wszędzie końcówkę „-ą". podczas gdy w rękopisie by\_v^^C również końcówka „-ę .

Obie edycje i to osobno gazetowa, osobno książkow

-    były cenzurowane. Z braku rękopisu tomu I nie można ustalić, czy i co cenzor zakwestionował w tej części picr\v₀! druku gazetowego, wiadomo jednak, że nic dopuścił do opublikowania odcinka 109. a podczas druku tomu II wykreślaj wzmianki dotyczące powstania styczniowego i zesłania Wokulskiego na Sybir. Wszystkie te ingerencje zostały podtrz>inanc w wydaniu książkowym, a nadto poddano dodatkowej cenzurze tom I i usunięto zeń przepuszczone w ..Kurierze Codziennym" napomknienia o Syberii, obszerny fragment o rzekomych związkach Mraczewskiego z „nihilistami" rosyjskimi i inne wzmianki o „nihilizmie" oraz kilka zdań lub zwrotów podejrzewanych o aluzyjność polityczną. Łącznie w obu fazach cenzura dokonała około 30 skreśleń"'.

W 1897 roku ukazało się — tym razem w dwóch tomach

—    drugie za życia Prusa wydanie książkowe, niewiele jednak nosi ono śladów jego pracy nad tekstem, podobnie jak odbita z tego wydania edycja z roku 1905. ostatnia za życia pisarza.

Spośród w^ydań pośmiertnych najważniejsze dla dziejów edytorstwa Lalki jest wspomniane wydanie z roku 1935. Dzięki wcześniejszym studiom Z. Szweykowskiego przywrócono w- nim tekstowu kształt sprzed ingerencji cenzorskich, zmodernizowano konwencję zapisu dialogów oraz monologów i rozmyślań, uporządkowano pisownię liczebników (stosując jednolity z wyjątkiem dat — zapis słowny), tytułów (pan. pani

- bez skrótów') i imion własnych. Zarazem jednak dokonano

n ^ ^or'~?‘ Szweykowski, Skreślenia cenzuralne u* ,,Lalce' B. Brusa, „Tygodnik Ilustrowany” 1925, nr 24. s. 470.

zabiegów uwspółcześniających pewne formy gramatyczne , unifikujących oboczności językowe, które występowały w autografie. Uwspółcześniono interpunkcję. Edycja ta stała się podstawą wszystkich z górą 40 wydań późniejszych w których następowały jedynie niewielkie zmiany w zakresie pisowni i przestankowania powodowane kolejnymi zmianami przepisów w tym względzie.

W wydaniu obecnym przyjmujemy podział na tomy za pierwodrukiem z „Kuriera Codziennego", zachowując jednak podział na rozdziały i ich tytulaturę zgodnie z ostatnią w tej kwestii decyzją pisarza, uwidocznioną w wydaniu książkowym z roku 1890. W przypisach cytujemy wszystkie ważniejsze fragmenty skreślane przez pisarza w rękopisie lub pierwodruku gazetowym podczas sposobienia pierwszej edycji książkowej. mogą one bowiem przysłużyć się oświetleniu i jego pracy nad tekstem, i tekstu samego. Wskazujemy też miejsca ingerencji cenzorskich, a w dwóch wypadkach — zapewne przeoczonych przez wydawców Lalki w roku 1935 — przywracamy tekstowi główmemu wyrazy najprawdopodobniej usunięte przez cenzurę. Nie wskazujemy — z wyjątkiem kilku najjaskrawszych przykładów - kilkudziesięciu drobnych poprawek merytorycznych i stylistycznych, jakie w stosunku do pierwodruku w „Kurierze Codziennym" pojawiły się w pierwszym wydaniu książkowym. Polegały one najczęściej na zaniechaniu lub dopisaniu pojedynczych wyrazów.

Od wydań opartych na przedwojennej edycji I. Chrzanow'-skiego i Z. Szweykowskiego edycja obecna różni się przede wszystkim tym, że przywraca pewne właściwości języka i interpunkcji pierwodruku i rękopisu, zacierane z różnych przyczyn już od pierwszego wydania książkowego. Prus nie należał w tej mierze do pisarzy drażliwych: z wydawcami i drukarzami nie wsadził się o końcówki i przecinki (krakowskich drukarzy wydania książkowego napomniał tylko w' 1889 roku z powodu opuszczenia całego listu Węgiełka w ostatnim rozdziale