1789

WYKŁAD 13

Północno-zachodnia grupa Słowian tworzyła przez czas pewien (IX-X w.) bliższą wspólnotę określaną umownie mianem wspólnoty lechickiej.

13.4.4. Wspólnota lechicka

Obejmowała dialekty polskie (Polan, Wiślan, Ślężan, Mazowszan) oraz dialekty pomorskie i połabskie, które nie przetrwały wskutek germanizacji (język połabski trwał jeszcze do XVIII w.). Reliktem dialektów pomorskich jest do dziś dialekt (język) kaszubski, którym mówi ludność kaszubska na terenie północno-zachodniej Polski.

W okresie wspólnoty lechickiej przeprowadzone zostały ważne zmiany językowe, jak: zanik i wokalizacja półsamogłosek (tzw. jerów), wokalizacja sonantów, a przede wszystkim przegłosy, a więc przejście ‘e w ‘o oraz 2w ‘a przed przedniojęzykową twardą, np. niosę (ale: niesiesz), biały (ale bieleć).

Od wieku XI datuje się początek historycznej polszczyzny. Pierwsze zapisy pojedynczych wyrazów (nazw miejscowych i nazw plemion) sięgają wieku X i XI, a za najwcześniejszy dokument polskiego języka uznaje się tzw. Złotą Bullę z 1136 roku, w której papież Innocenty II bierze w opiekę dobra arcybiskupstwa gnieźnieńskiego.

Ukształtowanie się polszczyzny jako języka ponaddialektalnego dokonało się dopiero znacznie później (w XV i XVI w.), w czym ogromną rolę odegrała działalność drukarzy krakowskich, zmuszonych do refleksji nad jednolitą normą języka. Dalsze dzieje polszczyzny są przedmiotem specjalistycznych studiów historycznych. Stanowią one jeden z ważniejszych przedmiotów wykładanych na studiach polonistycznych.

Wykład 14

Elementy językoznawstwa typologicznego

Językoznawstwo typologiczne, jak pokazywaliśmy na s. 161, zajmuje się porównywaniem języków niespokrewnionych w poszukiwaniu cech wspólnych (i różniących), pozwalających na ustalenie pewnych ogólnych typów’ językowych. Wszystkie języki świata mają określony zestaw cech wspólnych, uniwersalnych (mówiliśmy o nich w Części /, omawiając definicję języka, por. Wykład 2), takich jak: fonemowość, dwustop-niowość (składanie się znaków z diakrytów), dwuklasowość (reguły budowania większych konstrukcji ze znaków podstawowych), a jednocześnie poszczególne języki mają cechy swoiste, pozwalające w różny sposób realizować ową podstawową wspólną strukturę.

Badania typologiczne mają więc przede wszystkim cel poznawczy (wykrycie typów struktur, charakterystycznych dla poszczególnych języków), a jednocześnie mają pewien aspekt kulturowo-społeczny: zobaczenie różnic między językami, zwłaszcza w zakresie różnic semantycznych (tzn. odmiennych sposobów ujmowania świata), pozwala lepiej zrozumieć ludzi mówiących innymi językami i tym samym lepiej się z nimi porozumieć. O kwestii odmienności językowej, związanej z odmiennością kulturową, będziemy mówić szerzej w Wykładzie 15.

Zróżnicowanie językowe świata nie jest w pełni rozpoznane. Nie jest też ustalona liczba języków. Wiąże się to z faktem, że brak ostrych kryteriów określających odrębność językową: nie jest jasne, czy liczyć różne odmiany językowe, sposoby mówienia małych społeczności, różne dialekty mieszane, czy też brać pod uwagę bardziej ustabilizowane, znormalizowane języki większych społeczności. Ponadto są rejony świata, których języki i kultury nie zostały jeszcze w pełni opisane, jak np. niektóre obszary Afryki czy Oceanii.

Na pytanie, ile jest języków na świecie, trudno dać jednoznaczną odpowiedź. W literaturze z tego zakresu (por. Majewicz 1989) podaje się na ogół liczbę od 5 do 7 tysięcy różnych języków. Natomiast różnych nazw języków zanotowano ok. 18 tysięcy (por. badanie przeprowadzone w 1970 roku dla Center for Applied Linguistics w Waszyngtonie, Majewicz 1989), z tym, że być może kilka różnych nazw odnosiło się do tego samego języka, uwzględniono też dialekty i mowę małych społeczności.    I ?⁽)