196

196 Cele w edukacji dzieci - pojęcie, rodzaje, źródła

która wyraźnie wyeksponowana jest w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, dokumentu obowiązującego nauczycieli ustawowo od 2000 roku.

Wspieranie w nieedukacyjnym, popularnym ujęciu znaczy tyle, co podtrzymywanie, opierani^ dawanie podpory, znajdowanie uzasadnienia, czynienie przekonującym, rzetelnymJego antonimami są odmawianie, przeszkadzanie, osaczanie, blokowanie. W pole pojęciowe wspierania wpisane są takie treści, jak: ułatwianie, ulga, dopomożenie, popieranie, zachęcanie, życzliwość, uczynność, oddanie, wybawianie, rekomendacja, orędowanie, podpowiedz, przestroga, nakłanianie do samopomocy, samodzielności, współorganizowania itd.¹⁶

_ \Warunki definiowane są jako stan rzeczy, czynniki wyznaczające lub umożliwiające zajście zdaTzehia, zmiany, to ich przyczyny¹⁷, czyli umożliwiające zastąpienie czegoś czymś lepszym, kompetentnym, sprawniejszym, bardziej rozumnym. Wymienione treści szczegółowe to nic innego jak wskaźniki warunków zmiany. O tym, czy zmiana rozwojowa zajdzie, nie decyduje nauczyciel, lecz wyłącznie samo dziecko, jego organizm, psychika, potrzeby. Nie można bowiem - jak przekonuje M. Tyszkowa - przyjmować mechanicznie, że jeśli ktoś znajdował się w określonej sytuacji, to wyniósł z tego odpowiednie doświadczenie, ani też przypisywać wzrost zmian w zachowaniu wpływom tej sytuacji¹⁶.

Rozwój, jak stwierdza A. Brzezińska, jest efektem wymiany między jednostką i jej otoczeniem, a jego efekty nie zależą tylko od tego, jakim potencjałem dysponuje jednostka, ale także od tego, jakimi zasobami dysponuje otoczenie, a więc i od tego, jakie ukierunkowane działania podejmują ludzie w otoczeniu¹⁹. Przypomnijmy raz jeszcze wypowiedź Z. Kwiecińskiego na temat dzieciństwa - jest ono okresem doświadczania wyboru. Jedna i druga wypowiedź kieruje uwagę na znaczenie celów warunków zmiany ( wnętrznych, tkwiących w dziecku, i zewnętrznych, tkwiących w organizacji otoczenia oraz wzorach, wzorcach zachowań ludzi w nim działających). Wypowiedzi te i rozważania raz jeszcze wzmacniam poglądem S. Kierkegaarda, który uważa, że trzeba pozwolić dziecku być odpowiedzialnym redaktorem samego siebie, a także tezą J. J. Rousseau czy M. Montessori, by nie napełniać je cudzą istotą, lecz pozwolić samemu dochodzić do zrozumienia siebie i świata w poprawnie zorganizowanych warunkach. Wzmacniam je również osobiście urzeczywistniam także w ten sposób założenie o edukacji ku emancypacji.

- Cele warunków zmiany związane są z cechami położenia ludzi we wspólnym otoczeniu. T. Tomaszewski określa je jako układ wzajemnych oddziaływań i zależności. W układ ten każdy wnosi własne potrzeby, marzenia, oczekiwania, wymagania, żądania. Nauczyciel i dzieci, dzieci i rodzice, rodzice i nauczyciel spotykają się w kontekście zewnętrznych konieczności, kultury, zastanych determinant. Każdy, słabiej lub silniej, wpływa na każdego, każdy podlega wpływom środowiska. Jak argumentuje T. Tomaszewski, stosunki wzajemnych oddziaływań mają charakter przyczynowo-skutkowy, co oznacza że zmiany zachodzące w człowieku pociągają zmiany w środowisku i odwrotnie. O takim kłączu mówi cytowany już Umberto Eco. Na modelu wzajemnych oddziaływań opar-

** Słownik języka polskiego. Warszawa 1998, t. 2, s. 542.

“ A. Dąbrówka, E. Geller, Słownik antonimów. Warszawa 2001, s. 753.

¹⁷ Słownik języka..., op. ciL, s. 499.

'* M. Tyszkowa, Rozwój psychiczny jednostki jako proces strukturacji i restrukturacji doświadczenia. (W:) Rozwój psychiczny człowieka w ciągu tycia. Zagadnienia teoretyczne i metodologiczne. Red. M. Tyszkowa, Warszawa 1988, s. 54-57.

'* A. Brzezińska, Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa 2000, s. 65.