1 (27) 2

54 Proza społeczno-obyczajowa

się to w zróżnicowaniach treściowo-formalnych, w świadomie stosowanych uproszczeniach w kreowanej wizji życia i w odmiennych konwencjach literackich. Różnice te uwarunkowane były względami wychowawczymi i możliwościami percepcyjnymi młodych odbiorców.

W beletrystyce dla młodszych czytelników ukazywano sprzyjający wychowaniu pozytywny klimat uczuciowy w rodzinie, kłopoty wychowawcze z dziećmi, ich marzenia, radości, drobne troski, przywary i dodathie cechy charakteru, więzi koleżeństwa i przyjaźni w grupie rówieśniczej i prawidłowy na ogół obraz współżycia w środowisku domowym. Ten szeroki wachlarz skomplikowanych spraw prezentowano, zgodnie z potrzebami psychicznymi adresata i typem jego wyobraźni, zarówno w konwencji realistycznej, jak również fantastycznej.

Realistyczny charakter mają np. książki Jadwigi Korczakowskiej. W tradycyjnej pod względem ujęcia literackiego Bułeczce (1957) pisarka ukazała perypetie wiejskiej dziewczynki w nowym i obcym dla niej kulturowo środowisku inteligenckim, w domu wujostwa. W miarę upływu czasu, bohaterka zdobyła jednak serdeczną życzliwość otoczenia i upragnioną przyjaźń przybranej siostry Wandy. Więzi koleżeńskie zlikwidowały barierę, jaką w kontaktach między dziewczynkami wytworzyły zróżnicowane upodobania i odmienne charaktery. Problem przyjaźni, która przeobraziła samolubną i egoistyczną dziewczynkę, wychowywaną bez towarzystwa rówieśników, podjęła także autorka w książce Spotkanie nad morzem (1962). We wnikliwej

14. M. Jaworczakowa: Oto jest Kasia. ilustr.: H. Czajkowska

natomiast, pod względem psychologicznym, opowieści pt. Żuczek i Marsjanie (1964) poruszyła Jadwiga Korczakowska kwestię zaufania między dziećmi i dorosłymi, nadto ukazała konflikty domowe i urazy psychiczne~dziecka w związku ze skomplikowaną sytuacją rodzinną.

Przeobrażenia wewnętrzne chłopca, nastręczającego wielu kłopotów wychowawczych matce i nauczycielom, przedstawiła na tle realistycznych scen z życia małego miasteczka,środowiska domowego i szkolnego Maria Kędzio-rzyna w powieści pt. Co by było, gdyby (1958). Ewolucję w postawie bohatera spowodowały jego gorzkie doświadczenia życiowe i osobiste przemyślenia, a nie nakazy wychowawcze środowiska.

W konwencji żartobliwej ujęła perypetie chłopców w środowisku domowym i szkolnym w Złotej kuli (1957) i w Scyzoryku i kolegach (1960) Hanna Ożogowska. Wyróżniają się w powieści dobrze uchwycone cechy charakterologiczne młodych bohaterów oraz jakże cenione przez dzieci akcenty humorystyczne.

Warto też zwrócić uwagę na sposób ujęcia problemów rodziny przez Zofię Lorentz. W książce Wakacje pod blaszanym człowieczkiem (1959) przedstawiła dwie odmienne postawy chłopców wychowywanych w różnych warunkach. Z owego zderzenia różnych wartości moralnych określone korzyści wyniósł nie tylko bohater powieści, który po raz pierwszy znalazł się nad morzem, ale także jego przypadkowy kolega — Anatol. Zdeprawowany chłopiec zmienił się bowiem pod wpływem kontaktów z Jasiem i nowym środowiskiem wychowawczym.

Konflikty przeżywane przez małych bohaterów w środowisku domowym i rówieśniczym w sposób realistyczny ukazała także Mira Jaworczakowa. W powieści Oto jest Kasia (1960) na piań pierwszy wysunęła na przykład problem zazdrości jedynaczki o miłość rodzicielską w związku z narodzinami brata. j..    .

Zdecydowanie poważniejsze problemy doszły do głosu w prozie obyczajowej, adresowanej do czytelników starszych, w której pojawił się nie tylko obraz rodziny szczęśliwej, wewnętrznie zintegrowanej, podobnie jak w utworach dla młodszych odbiorców, ale także rozbitej i skłóconej. Często ukazywano w niej przeróżne konflikty rodzinne oraz komplikacje wynikłe z rozkładu małżeństwa, rzutujące na postawy młodych bohaterów i ich życiowy start.

Kwestie te znalazły odzwierciedlenie m. in. w powieści Ireny Jurgielewi-czowej pt. Ten obcy.( 1961), w której przedstawiła autorka autentyczne konflikty w świecie młodzieży i dorosłych oraz trudności wychowawcze rozwiedzionych rodziców. Autorka przyznała prawo do błędów w postępowaniu