2009 12 12I4

„Język Polski w Szkole IV—VI” R. X, nr 4

WięcejjwUzczyzHj/

Danuta Krzyżyk

3

Żeby Jan umiał... - szkolna kariera ortografii

Wstęp

Zakres nauczania ortografii w szkole podstawowej jest obszerny. Nauka poprawnej pisowni nie ogranicza się jedynie do dostarczenia uczniom odpowiednich wiadomości, ale obejmuje również kształcenie określonych umiejętności i wyrabianie określonych nawyków. Na wyższych etapach kształcenia, co znajduje potwierdzenie w Podstawie programowej, standardach wymagań egzaminacyjnych i w wielu programach nauczania, nauka ortografii zanika. W gimnazjum i liceum dyktanda są najczęściej formą sprawdzenia poziomu umiejętności w zakresie poprawnego pisania. Tymczasem ortografia może być interesującym dla ucznia obszarem edukacyjnym, który dorówna atrakcyjnością edukacji kulturowej.

Ze zrozumiałych względów najwięcej doświadczeit w wykorzystywaniu metod uczenia poprawnego pisania mają nauczyciele klas 1—111 i nauczyciele klas IV—VI. Na każdym z tych szczebli nauczanie ortografii ma inny charakter ze względu na nieco odmienne metody i warunki pracy przy realizacji postawionych zadań, a także z uwagi na nieco inne formy i rodzaje ćwiczeń¹. Jednak ćwiczenia stosowane na etapie niższym mogą być także wykorzystane w klasach starszych, zwłaszcza wtedy, gdy trzeba wyrównać braki edukacyjne pojedynczego ucznia, gdy zespół klasowy jest słabszy, gdy prowadzimy zaję-ciadodatkowe dla uczniów, którym poprawna pisownia sprawia szczególne kłopoty. Poloniści z gimnazjum mogliby na swoich lekcjach odwoływać się do form i ćwiczeń, wykorzystywanych wcześniej zarówno w celach propedeu-tycznych (nauczanie początkowe), jak i poznawczych. Pozwoli to na kontynuowanie przez nich wysiłku metodycznego poprzedników. Inaczej — będą ¹ Por. D. Krzyżyk, Uczeń w kminie ortogmjii, w: I). Bula, I). Krzyżyk, U. Niesporck-Sz;imlnir.\ka. 11. Synowice, Dziecko w iwiecie języka, Kraków 2004, s. 222 i nast.

uprawiać ten sam rodzaj metodyki podmiotowej, która umieszcza w centrum zainteresowania ucznia i jego potrzeby, a wśród nich - potrzebę poprawnego komunikowania się w języku ojczystym.

Okres propedeulyczny

Na pierwszym szczeblu szkoły podstawowej, obejmującym pierwsze trzy lata nauki, uczniowie nie są jeszcze zdolni do przeprowadzenia pełnej analizy pojawiających się w toku nauki faktów i zjawisk językowych. Wynika to z tego, że uczniowie nie mają jeszcze odpowiedniego zasobu wiadomości z zakresu gramatyki i w ogóle z zakresu nauki o języku, a także z faktu, że umysł dziecka w tym wieku nie jest przygotowany do przeprowadzenia odpowiednich zestawień, porównań, uogólnień w obrębie określonych zjawisk i problemów ortograficznych (dominuje myślenie konkretno-obrazowe). Dlatego też nauczanie ortografii w klasach I-III ma charakter propedeutyczny. Wysiłki nauczycieli powinny zmierzać w kierunku wykształcenia u uczniów nawyków spostrzegawczości i czujności ortograficznej².

W klasach I—III powszechnie znane i stoso- ś"j wane są trzy podstawowe ćwiczenia: odwzorowywa- i nie, przepisywanie, pisanie z pamięci, a także niektóre formy pisania ze słuchu.

W pierwszych latach nauki błędy ortograficzne pojawiają się w pracach uczniów stosunkowo rzadko. W tych klasach liczba wyrazów, które są przedmiotem nauczania, jest niewielka, a ich pisownia nie jest skomplikowana, przede wszystkim oparta na zasadzie fonetycznej (zgodnej z wymową). Uczeń zna więc i posługuje się stosunkowo niewielkim zbiorem wyrazów, nic jest mu też trudno opanować ich pisownię.

W klasach I—111 powszechnie znane i stosowane są trzy podstawowe ćwiczenia:

odwzorowywanie, przepisywanie, pisanie z pamięci, a także niektóre formy pisania ze słuchu. W pierwszych latach nauki przeważa przepisywanie. Stopniowo, w klasach starszych, wprowadza się pisanie z pamięci i pisanie ze słuchu. Na każdym etapie nauczania ortografii dominuje zazwyczaj jeden typ ćwiczeń. Uwarunkowane jest to przede wszystkim stopniem trudności tych ćwiczeń, doborem materiału ortograficznego, a także rodzajami błędów, które uczniowie aktualnie popełniają. W zakresie każdej z tych podstawowych form ćwiczeń istnieje

• K. Jędrzejczak, Dydaktyczne ujęcie zasad polskiej ortografii, „Polonistyka” 1985, nr 3.

49

Zapraszamy na naszą stronę www.wydped.com.pl