2009 12 12PT

„Język Polski w Szkole IV—YI" R. X, nr A

sylabowymi), całych wyrazów (tekst z lukami wyrazowymi), z ćwiczeniami gramatycznymi (np.: zmiana liczby, zmiana czasu, zastępowanie zdań złożonych przez pojedyncze, podkreślaniem odpowiednich Ibrm gramatycznych, podkreślaniem wyrazów motywowanych wskazaną regułą, przepisywaniem z tekstu tylko przykładów będących ilustracją określonej reguły)'¹.

Nieco dzisiaj zapomnianą formą przepisywania jest podpisywanie rysunków, fotografii, diagramów, wykresów, fragmentów map podanymi wyrazami. W trakcie tego ćwiczenia uczeń może: wybierać wyrazy z ramki i podpisywać odpowiednie rysunki (np.: cztery wyrazy i cztery rysunki; potem cztery rysunki i sześć wyrazów do wyboru), dopasowywać wyrazy z ramki do zaznaczonych części obiektu (schematu), np.: przystrojonej choinki trzeba dopasować wyrazy: bombka, szyszka, łańcuch, orzech, lampka, jabłuszko. Słów może być więcej niż wskazanych na obrazku elementów. To ćwiczenie wyrabia spostrzegawczość, bogaci także słownictwo uczniów oraz wiąże teorię z praktyką.

Formą pośrednią między przepisywaniem a pisaniem ze słuchu jest ćwiczenie w pisaniu z pamięci (autodyktando wzrokowe, ćwiczenie ortograficzne poobserwacyjne). Jest ono stosowane przede wszystkim w klasach najniższych, gdyż angażuje głównie pamięć mechaniczną dziecka, w nikłym stopniu rozumowanie (od 11 roku życia kierunek pamięci zmienia się stopniowo z mechanicznego na bardziej logiczny). Polega na obserwowaniu i zapamiętywaniu (pamięć świeża, bezpośrednio po obserwacji) przez uczniów graficznego obrazu wyrazu lub zdania, a następnie na napisaniu go z pamięci. Przy wykonywaniu tego ćwiczenia wyróżnia się dwa etapy czynności: pierwszy stanowi przygotowanie, polegające na odczytaniu przez, nauczyciela i uczniów tekstu ćwiczenia oraz omówieniu problemów ortograficznych, występujących w ćwiczeniu, zaś w etapie drugim uczniowie zapisują zapamiętany tekst, następnie pod kierunkiem nauczyciela sprawdzają poprawność zapisu. Jeśli popełnili błędy, korygują je, patrząc na poprawny obraz tekstu⁷.

Pewną odmianą pisania z pamięci jest ćwiczenie oparte na pamięci długotrwałej uczniów. Polega ono na pisaniu tekstu po dłuższej przerwie - jednego, dwu, trzech dni. Ćwiczenie to przeprowadzamy najwcześniej w klasie III. Teksty te są wcześniej przez uczniów zanalizowane ortograficznie, ćwiczenie to opiera się na pamięci odroczonej i tym przede wszystkim różni się

⁶    M. Froelichowa, J. !x*dódiowska, Metodyka..., s. 83.

⁷    E. Polański, Dydaktyka ortografii..., s. SX.

52

Zapraszamy na naszą stronę www.wydped.com.pl

od wcześniej omówionych ćwiczeń w pisaniu z pamięci, które bazują na pamięci bezpośredniej, doraźnej^x. Możemy w tym ćwiczeniu wykorzystać teksty pisane prozą lub teksty rymowane.

Pisanie z pamięci można też przeprowadzać za pomocą wcześniej przygotowanych przez nauczyciela karteczek z napisanymi zdaniami. Teksty te powinny być łatwe i np. dotyczyć zabaw dzieci, pracy rodziców. Wyrazy z trudnością ortograficzną można wyeksponować kolorem lub podkreśleniem. Temu celowi mogą służyć wycinki z prasy, fragmenty z lektur szkolnych, podpisy pod ładnymi, kolorowymi widokówkami. Uczniowie czytają tekst i zapamiętują wyrazy, kojarząc je równocześnie z treściami pozajęzykowymi.

Ćwiczenia w pisaniu z pamięci mogą być przeprowadzane przy nowo opracowanej zasadzie ortograficznej, jako ćwiczenia wdrażające w czasie opracowywania jakiejś reguły lub jako utrwalenie omówionej reguły ortograficznej. Pisanie z pamięci wyrabia u uczniów umiejętność przepisywania uważnego i bezbłędnego, skupienia w czasie pracy. W dużym stopniu przyczynia się do wyrobienia pamięci wzrokowej, a także spostrzegawczości, świadomości i odpowiedzialności ortograficznej. Sprzyja także, dzięki powstawaniu wrażeń wzrokowych, słuchowych i motorycznych, wyrabianiu nawyku ortograficznego pisania. Warunkiem skuteczności tej formy ćwiczeń jest dokładna obserwacja ortogramów, wnikliwa analiza ortograficzna, sprawdzenie zapisu i dokonanie starannej korekty

Natomiast pisanie ze słuchu jest ćwiczeniem, podczas którego uczniowie zapisują tekst dyktowany przez nauczyciela. Tekstu tego uczniowie zazwyczaj nie widzą, a jedynie słyszą wypowiadane przez nauczyciela słowa, frazy, wreszcie cale zdania. Podczas dyktanda szkolnego uczniowie powinni pisać ze słuchu dłuższy tekst ciągły, spójny i logicznie uporządkowany. Mogą też zapisywać dyktowane zdania, w których, w określonym kontekście, pojawiają się wyrazy z trudnością ortograficzną — ortogramy.

Niedopuszczalne jest natomiast dyktowanie ciągu pojedynczych wyrazów, które są motywowane dwiema regułami ortograficznymi (np.: chabeta, hałas, chaos, chuligan, hukaj, błahy, mucha, bohater, hamak, huk, huba, chluba, harmonia, higienistka, chorągiew, hiena, humor, chandra, halabarda, bachmat, wataha, gruchotać, filharmonia, chirurg, historia). Również niepożądanym ^h J. Mnleiulowicz, K. Wajda. Pisanie z pamięci i ze słuchu w szkole podstawowej. Warszawa 1969, s. 12.

*' li. 1’olański, Dydaktyka ortografii..., s. 58-59.

Zapraszamy na naszą stronę www.wydped.com.pl

53