2009 12 12R

„Język Polski w Szkole IV—VI” R. X, nr 4

tak dobrać tekst, aby wykorzystane w nim wyrazy odwoływały się do właśnie wprowadzonej reguły ortograficznej lub w sposób naturalny uwzględniał or-togramy tematyczne.

Dyktando, którego celem jest zaznajomienie uczniów z nowym materiałem, nie może być zbyt długie (wystarczą na tym etapie edukacyjnym trzy, cztery zdania), a występujące w nim ortogramy powinny mieć wysoką frekwencję w języku potocznym. Dyktando wprowadzające pozwala zorientować się nauczycielowi, na ile nowy materiał ortograficzny jest dla uczniów trudny, pisownia, których ortogramów sprawia uczniom szczególne kłopoty. Po przeprowadzeniu takiego dyktanda nauczyciel może przygotować zestawy ćwiczeń dostosowane do potrzeb uczniów czy też całego zespołu klasowego, wykorzystujące przede wszystkim te ortogramy, których zapisu uczący się jeszcze nie opanowali. Na tych samych zajęciach, na których przeprowadzone zostało dyktando wprowadzające, należy przeprowadzić jego poprawę i raz jeszcze, o ile jest taka potrzeba, wyjaśnić pisownię wyrazów z trudnością ortograficzną. W ramach poprawy dyktanda uczniowie mogą samodzielnie układać ze wskazanymi wyrazami zdania, odszukiwać te ortogramy w słowniku ortograficznym, rysować ich wizualizacje. Omawiany typ dyktanda wypełnia jedynie część lekcji (maksymalnie 25 minut), łącznie ze sprawdzeniem i poprawą błędów.

W dyktandach utrwalających nauczyciel wykorzystuje materiał ortograficzny już uczniom znany, ale jeszcze nie w pełni opanowany. Chodzi więc tu nie tylko o utrwalenie poprawnego zapisu wyrazów, ale także o zapobieganie powstawaniu błędów. Przy dyktandach utrwalających nauczyciel tylko na wstępie przypomina uczniom, o jaką trudność ortograficzną chodzi. W czasie trwania ćwiczenia nie wyodrębnia już ani nie sygnalizuje wyrazów z daną trudnością ortograficzną.

Dyktando z objaśnieniem utrwala zdobyte już przez uczniów umiejętności ortograficzne przez zapobieganie błędom w pisanym tekście. Dyktando z objaśnieniem może występować jako dyktando wzrokowe lub słuchowe. W trakcie ćwiczeń z dyktandem wzrokowym nauczyciel najpierw czyta tekst, potem omawia z uczniami jego treść, wyjaśnia znaczenie niezrozumiałych słów, dokonuje analizy ortograficznej (np. przywołuje odpowiednią regułę; uczniowie mogą też przeliterować wybrane ortogramy), a dopiero na końcu dyktuje zdania.

Zapraszamy na nasztf stronę www.wydped.com.pl

56

W czasie wykonywania słuchowego dyktanda z objaśnieniem nauczyciel po podyktowaniu całego zdania wyjaśnia uczniom (poprzez przywołanie form Heksyjnych dyktowanych ortogramów, wyrazów pokrewnych lub odpowiedniej reguły ortograficznej) pisownię tych słów, które, jego zdaniem, mogą sprawić najmłodszym najwięcej kłopotów. W dyktowanym tekście pojawia się na przykład zdanie: Lód pokrył rzeki. Po jego podyktowaniu nauczyciel może zasugerować uczniom pisownię wyrazu lód poprzez przywołanie dopełniacza liczby pojedynczej lód — lodu, poprzez przywołanie wyrazu pokrewnego, np. lodowisko, lub reguły ortograficznej: ó piszemy, gdy wymienia się na o. Nauczyciel w trakcie ćwiczenia może objaśnić pisownię trzech, czterech wyrazów. Należy bowiem pamiętać, że objaśnianie bez koniecznej potrzeby rozprasza uwagę uczniów i nie spełnia swojej funkcji. Ten rodzaj dyktanda służy przede wszystkim wyrabianiu i umacnianiu pozytywnych nawyków.

W czasie dyktanda wybranych reguł i form uczniowie nie piszą całego dyktowanego tekstu, ale zapisują w słupkach tylko te wyrazy, których pisownia opiera się na wcześniejszej wskazanej przez nauczyciela regule ortograficznej (np.: pisownia rz po spółgłoskach; pisownia ż na początku wyrazów, pisownia h na początku wyrazów), bądź te, które należą do odpowiedniej kategorii gramatycznej (np.: rzeczowniki osobowe, nazwy własne). Reguła, bądź forma, musi już być przez uczniów dobrze przyswojona i utrwalona. Dyktando musi być poprzedzone szeregiem ćwiczeń ortograficznych¹².

Dyktando wybranych form i reguł jest trudnym ćwiczeniem, ale jednocześnie bardzo pożytecznym. Mobilizuje bowiem uczniów do wysiłku, do skoncentrowania uwagi na określonym problemie. Pozwala także na wyrobienie spostrzegawczości ortograficznej, gramatycznej i skuteczne utrwalenie reguł poprawnej pisowni. Ze względu na wysoki stopień trudności można po nie sięgnąć dopiero w drugim semestrze klasy III i wykorzystać w nim wyrazy dobrze uczniom znane.

W trakcie ćwiczeń z dyktandem twórczym uczniowie, indywidualnie bądź zespołowo, układają, przekształcają lub uzupełniają tekst dyktanda. Istnieje wiele wariantów dyktanda twórczego, a wśród nich na uwagę zasługują przede ¹² Oprócz wymienionych w tekście form pracy nad ortografią, w praktyce szkolnej można również stosować ćwiczenia, które łączą problemy ortograficzne z innymi problemami językowymi. Mam tu na myśli ćwiczenia ortograficzno-gramatyczne, ćwiczenia ortograficzno-słownikowc, ćwiczenia ortograficzno-stylistyczne, ćwiczenia ortograficzne w związku z czytaniem, ćwiczenia w korzystaniu ze słowników.

Zapraszamy na naszą stronę www.wydped.com.pl

57