201030Image0034

ZAR YS CHEMII KOSMETYCZNEJ

nymi, związek ten odszczcpia cząsteczkę dwutlenku siarki (S0₂) o właściwościach dezynfekujących (ryc. 78).

Mn cr\. 11+	w 1M,^ł J_ STU j. H-.D
	^ ^lia t *^'-'2 T ¹

Ryc. 78.

Mechanizm działania przcciwdrobnoustrojowego dwutlenku siarki jest związany z jego denaturującym wpływem na białko drobnoustrojów. Dopuszczalne stężenie siarczynu sodu w preparacie kosmetycznym wynosi 0,2% w przeliczeniu na dwutlenek siarki. Siarczyn sodu jest ponadto aktywnym czynnikiem redukcyjnym i w obecności utleniaczy (np. wody utlenionej) łatwo przechodzi w siarczan. Z tego też względu sól ta. jako czynnik rozkładający nadmiar zastosowanego oksydantu. jest stosowana również przy rozjaśnianiu włosów (rozdz. 14).

Jodan sodu (NaJ0₃), ostatni z omawianych konserwantów nieorganicznych, w wyrobach kosmetycznych występuje w dopuszczalnym stężeniu do 0,1 %. Konserwujące działanie jodanu sodu jest związane z jego właściwościami utleniającymi.

Jak już wspomniano, w celu poszerzenia zakresu działania przcciwdrobnoustrojowego, czynniki konserwujące mogą być również stosowane w formie mieszaniny związków, różniących się profilem aktywności przeciwdrobnoustrojowej. Przykładem takiego konserwantu jest Lipoconserv COS, stanowiący kombinację estrów PHB (ryc. 41) z fcnoksyctanolem (ryc. 54). Lipokonserv COS jest zalecany szczególnie do konserwacji fazy olejowej w emulsjach. Także Neo-Dragocid może być przykładem konserwantu złożonego, zawierającym składniki o działaniu skierowanym wobec bakterii Gram-ujemnych i Gram-dodatnich. W skład omawianego konserwantu wchodzą: kwas sorbinowy (ryc. 38), estry PHB (ryc. 41) oraz DHA (ryc. 63). Innym przykładem konserwantu złożonego jest mieszanina estrów PHB (ryc. 41), DHA (ryc. 63) oraz Germallu 115 (ryc. 59).

Na zakończenie należy podkreślić, że spośród omówionych konserwantów kosmetycznych podstawowe znaczenie mają: estry kwasu PHB (ryc. 41), Germall 115 (ryc. 59), Dowi-cii 200 (ryc. 43), formaldehyd, kwas sorbinowy (ryc. 38), Bronopol (ryc. 52), DHA (ryc. 63) oraz fcnylometanol (ryc. 53). Aktywność bakteriobójcza i grzybobójcza wymienionych związków jest dość zróżnicowana. Na przykład, rozwój grzybów najsilniej hamują estry kwasu PHB. kwas sorbinowy i DHA.

2.2. Deodoranty

Pocenie się jest dla ciała normalną funkcją fizjologiczną, współodpowiedzialną za właściwą regulację ciepłoty ciała, czyli termoregulację. Proces ten jest sterowany centralnie, przez ośrodek tetmoregulacji, a istotną rolę odgrywa w nim aktywność gruczołów potowych. Gruczoły potowe rozmieszczone są na całej powierzchni skóry, jednak największe ich zagęszczenie występuje pod pachami oraz na dłoniach i stopach. Dla przykładu, na 1 cm² skóry stopy znajduje się około 690 ujść gruczołów potowych, które, przy wzroście temperatury otoczenia stopy powyżej 31*C, wydalają 0,003 mg/min potu. Czynność gruczołów potowych regulowa-

na jest przez włókna choloncrgicznc, przy czym gruczoły potowe rąk i nóg unerwione są także przez włókna współczulnc. Dlatego też bodźce emocjonalne mogą zwiększać wytwarzanie potu w tych gruczołach. Należy też wspomnieć, że część gruczołów potowych, umieszczonych w okolicach narządów płciowych, odbytu, pod pachami, tzw. gruczoły apokrynowe, uaktywnia się dopiero w okresie pokwitania. Nic biorą one udziału w regulacji cieplnej organizmu, lecz wydzielają pot zawierający swoiste substancje zapachowe o znaczeniu biologicznym.

Wydzielina gruczołów potowych składa się w 99% z wody, natomiast pozostałą jej część stanowią: chlorek sodowy, niewielkie ilości innych soli nieorganicznych, mocznik, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, inne kwasy organiczne (mlekowy, pirogronowy, urokaninowy (ryc. 6)], skatol (ryc. 298), merkaptany. Odczyn potu jest kwaśny, a jego pH waha się w przedziale 4-6,8. Świeży pot jest bezwonny, natomiast nieprzyjemny, zwracający uwagę zapach potu jest wywoływany przez produkty bakteryjnego rozkładu jego organicznych składników do niskocząsteczkowych kwasów tłuszczowych, od masłowego (C₄) do kaprynowego (C₎₀), amoniaku, amin alifatycznych i aromatycznych oraz związków siarkowych. Szczególnie odpowiedzialne za przykry zapach potu są kwas masłowy i związki siarki.

W celu ograniczenia przykrego zapachu potu stosuje się kosmetyczne preparaty dcodoru-jące. Podstawową grupę składników deodorujących w takich preparatach stanowią związki, których efekt działania związany jest z zahamowaniem rozwoju bakterii odpowiedzialnych za rozkład składników organicznych potu. Mniej liczną grupę czynników deodorujących tworzą natomiast substancje, których działanie deodorującc uwarunkowane jest innymi właściwościami niż przeciwdrobnoustrojowe. Do substancji takich zakwalifikować można antyhy-drotyki (rozdz. 3), które ograniczają objętość wydzieliny potowej, oraz czynniki wiążące produkty rozkładu potu. Działanie właściwych składników deodorujących jest wspomagane przez obecne w preparacie związki zapachowe (rozdz. 11), które maskują przykrą woń potu.

Występujące w preparatach deodorujących składniki działające przeciwdrobnoustrojowo muszą być dobrze tolerowane przez skórę i nie wywoływać podrażnień ani odczynów alergicznych. Należy jednocześnie podkreślić, że substancje te nie powinny naruszać normalnej równowagi saprofitów na powierzchni skóry.

Z grupy połączeń przeciwbakteryjnych, w deodorantach kosmetycznych są stosowane przede wszystkim chlorofenole, odznaczające się szerokim zakresem aktywności przeciw-drobnoustrojowej, a także niektóre pochodne rezorcyny, guanidyny, związki z grupy soli amoniowych, amfotenzydy oraz podchloryny.

Chlorofenole

Z chlorofcnoli są stosowane 3,4,5,6-tetrabromo-o-krezol (ryc. 79). DCMX. czyli 2.4-di--chloro-m-ksylenol (ryc. 79), heksachlorofen (ryc. 80), triklosan (ryc. 49) oraz pochodne sali-cy lani lidu (ryc. 81).

Właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze tetrabromokrezolu (ryc. 79) są przeciętne, a przy tym drażni on skórę, co ogranicza jego zastosowanie, w przeciwieństwie do DCMX (ryc. 79), praktycznie pozbawionego działania drażniącego, którego właściwości deodorującc są wykorzystywane m.in. w mydłach w stężeniu do 2%.

Heksachlorofen (Hexachlorophene). czyli 2,2'-dihydroksy-3,3',5,5',6,6'-hek.sachlorodi-feny lomctan (ryc. 80), w artykułach kosmetycznych jest spotykany również jako: Bilevon, Dermadex, Exofene, Hexosan, Surofene.

Rozdział 2 55