404 405 2

stawonogów, takie ujęcie najlepiej odzwierciedla cechy wspólne i tendencje rozwojowe tych czterech, niewątpliwie blisko spokrewnionych grup. Wspólnych cech mają wiele, zostaną one omówione w rozdziale dotyczącym morfologii funkcjonalnej.

Należy dodać, że prócz omówionych, istnieją jeszcze inne, przeciwstawne sobie, dwie tendencje ujmowania systematyki bezkręgowców mających odnóża ruchomo zestawione z resztą ciała.

Jedną ze starszych tendencji, ale ciągle odżywającą jest tworzenie typu: stawonogi, ale powiększanie w jego obrębie liczby pod typów, poprzez podnoszenie zaliczanych do nich gromad (staroraków, pajęczaków, kikutnic, wijów, owadów) do rangi podtypów i włączanie do typu, w randze podtypów pazumic. w rzęch i niesporczaków (traktowanych w tym podręczniku jako odrębne typy). W sumie, według tej tendencji typ składa się z 10 podtypów: pazumice — Onychophora, wrzęchy — Lingua tulida, niesporczaki — Tardigrada, ^ttrylobitokształtne — Trilobitomorpha, staroraki — Merostomata, pajęczaki — Arachnida, kik utnice — Pan t opatia, skorupiaki — Crustacea, wije — Myriapoda, owady — Jnsecta.

Przy czym krańcowo rozbieżnie wyrażane są poglądy na porządek systematyczny wymienionych 10 podtypów. Część zwolenników tej tendencji uważa, że pazumice są grupą najpierwotniejszą i stawia je na początku systemu, a nawet tworzy dla nich w obrębie typu dział:

stawonogi pierwotne — Proarthropoda, a resztę podtypów łączy w dział:

stawonogi właściwe — Euarthropoda.

Inni uważają, że najpierwotniejsze są trylobity, a pazumice są tylko pierwotniejsze w odniesieniu do tchawkowców. Ci ujmują pazumice w dział: pratchawce — Protracheata,

a tchawkowce w dział:

tchawkowce właściwe — Eutracheata.

Niektórzy zakładają, że pazumice, wrzęchy i niesporczaki reprezentowane są przez nie pełnowartościowe stawonogi, ujmują je w dział:

Paraarthropoda

i przeciwstawiają go reszcie stawonogów, według nich pełnowartościowych, zaliczanych do działu:

Euarthropoda.

Nie ma wystarczających uzasadnień morfologicznych dla włączania do stawonogów pazumic, wrzęch i niesporczaków. Bezkręgowce te wykazują niektóre cech\ wspólne z trylobi to kształtnymi, skorupiakami, szczękoczułkowcami

i tchawkowcami, ale jednocześnie wiele cech całkowicie odrębnych, prymitywnych i wyspecjalizowanych. Na przykład pazumice czy niesporczaki, pod względem niektórych cech są prymitywniejsze nie tylko od wymienionych grup stawonogów, ale i od pierścienic.

Druga tendencja jest najbardziej obecnie dyskutowana, choć liczba jej zwolenników zmniejsza się. Zwolennicy tej tendencji uważają typ stawonogi za jednostkę systematyczną całkowicie sztuczną i rozdzielają ją na S filogenetycznie odrębnych grup o randze typów:

^łtrylobitokształtne — Trilobitomorpha, skorupiaki — Crustacea, szczękoczułkowce — Chelicerata, jednogałęziowce — Uniramia, niesporczaki — Tardigrada.

Do typu jednogałęziowce włączają, w randze gromad: wije, owady, pazumice i wrzęchy przyjmując, że te cztery grupy cechują odnóża jednogałęziowe. Trzeba dodać, że wśród zwolenników tego ostatniego poglądu zakładającego, że stawonogi są jednostką sztuczną, niektórzy włączają tylko wije i owady do typu jednogałęziowce, a wyłączają z niego pazumice i wrzęchy, nadając im rangę typów. Jak na razie, nie ma pełnego uzasadnienia dla tworzenia taksonu: jednogałęziowce — Uniramia, a szczególnie obejmowania tym takso nem wijów i owadów, gdyż zagadnienie występowania wyłącznie odnóży jednogałęziowych u tych bezkręgowców jest przedmiotem ciągle nie rozstrzygniętego sporu (zob. odnóża wijów i owadów).

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Stawonogi są przeważnie zwierzętami drobnymi, tylko nieliczne formy są duże. osiągające ok. 0,5 m długości (niektóre kopalne mierzą ok. 3 m).

Do wspólnych cech łączących trylobitokształtne, skorupiaki, szczękoczułkowce i tchawkowce należą:

a)    heteronomiczna segmentacja ciała, wyrażająca się zespoleniem określonej liczby segmentów w tagmy;

b)    członowane parzyste odnóża, z których przednie pary przekształcone są w narządy gębowe;

c)    szkielet zewnętrzny, zróżnicowany na płytki zestawione ze sobą ruchomo, jest to prawdziwy szkielet, nie tylko służący do ochraniania ciała, ale także służący jako zaczep dla mięśni, umożliwiający wykonywanie złożonych ruchów;

d)    zróżnicowanie mięśni w zespoły, a więc brak wora powłokowego;

e)    mięśnie wyłącznie poprzecznie prążkowane, w tym także obsługujące narządy wegetatywne (przewód pokarmowy, naczynia krwionośne);

f)    hemocel;

g)    układ krwionośny otwarty, rolę serca pełni w nim grzbietowe naczynie krwionośne, z bocznymi otworami;

405