458,459

458 Teorie literalniyi

Słowo .queer"

Zmiana

znaczenia

Teoria queer

Refleksja nad statusem „innego"

Queer, czyli myśl odmienności

Słowo queer, pochodzenia germańskiego, zadomowiło się w języku i już w XIV wieku i od początku było używane pejoratywnie (znat i wszystkim: „dziwak”, „dziwaczny” lub „podejrzany”). Współcześnie my nież w podobnych znaczeniach (także jako „odmieniec” lub „cudak"), było też początkowo w angloamerykańskim kręgu językowym jaki i obraźliwe określenie homoseksualisty⁴⁰. W latach osiemdziesiątych Hj ski w Stanach Zjednoczonych przejął to określenie, modyfikując go wymowę tak, że począwszy od 1990 roku, słowo to stało się tu||ill lem emancypacji lesbijek i gejów, a następnie — pozytywnie wartośi | gnałem braku akceptacji dla tradycyjnych, przymusowych prifJM płciowych i seksualnych. Przy okazji zmieniło się ogólne nacechoWl niowe i waloryzacja określenia - z symbolu dewiacji stało się ono alf macji inności seksualnej. Wreszcie - już w ostatnim okresie dyalf wany wokół kategorii queer starał się podważyć tradycyjnie u/nawi norma — odchylenie albo centrum - margines, głosząc w zamian nr samości i ich oczywiste zróżnicowanie. Ostatecznie termin „quHm się ze swojego pierwotnego kontekstu po raz kolejny - nic tylko I aspekt walki politycznej, lecz oznaczając jednocześnie rozmaite ITT sji teoretycznej nad sposobami konstruowania nienormatywnya seksualnych w kulturze⁴'.Teoria queer zaniechała przy tym kotu* wyłącznie na esencjalnych aspektach homoseksualności, a st.ila n|| dejścia konstrukcjonistycznego. Podjęła również refleksję nic ścią, ile nad tożsamościami seksualnymi - kładąc nacisk na wirlmli ność owych tożsamości, wśród których heteroseksualność u/nur za jedną z możliwych. Można więc powiedzieć, że pojęcie qUĘL sposób odzyskane⁴¹, a zarazem - jak pisała Judith Butler i stało się „nośnikiem nowych, pozytywnych znaczeń”⁴¹.

Obecnie mamy do czynienia z jeszcze dalszą ekspansją /.arOM minu i pojęcia, jak i nurtu wokół niego rozbudowanego - Mi bowiem już nie tylko perspektywę homoseksualną, lecz gruntu statusem wszelkich „innych”, w szczególności zaś tych, którzy presji w przestrzeni społecznej i kulturowej ze względu na id do narzuconych wzorców - arbitralnie ustanowionych roi ph n mości seksualnych uznawanych za normatywne. W tym .cns rzędzia walki politycznej o prawa gejów i lesbijek, poprze* /.nul

,,/tc

⁴⁰    Jego odpowiednikiem może być np. polskie określenie .pedał*.

⁴¹    Zob. na ten temat szczególnie: T. Basiuk, I). Ferens,T. Sikora, IVitfp, I« 1 ca. Mniejszościowe orientacje seksualne w perspektywie pender, Kalowlt ■ utdflj a także przywoływane już, prącej. Kochanowskiego, lantai.mai /itfiflM i M. Skuchy, Gender, op. cit.

⁴¹ T. Basiuk, I). Ferens,T. Sikora, W\typ, [w: | Odmiany odmietlcn , op flt,, |,V

⁴¹ J. Butler, Krytycznie Queer, op cit., s 17.

kler

queer

459

■ (i i>ictycznego i krytycznego osób o orientacji homoseksualnej (lub im ^trg< >), stało się w pewnym sensie nazwą paradygmatyczną - oznacza-sję nad wszelką odmiennością. To znaczne poszerzenie pola rozważań ii teoria spod znaku queer znów przede wszystkim myślicielom ponowił, którzy uznali to pojęcie za jedno z kolejnych wygodnych narzędzi bilu tradycyjnych opozycji i hierarchii, a także za formułę kwestionują-kll/iu, totalizm, represyjność wzorów i stereotypów i wszelkie postaci Wności. Bycie queer w tym najbardziej radykalnym znaczeniu było poj-dk i skłonność do podważenia nawet samego pojęcia tożsamości, oznaki nieokreślonego, stale w ruchu, zmiennego, wymykającego się wszel-Jot/ądkowaniom i normom⁴⁴.

Oueer i myśl ponowoczesni

n

li

iptoerowe Ulueer Studies)

■IlA M (OWSKO-LESBIJSK1E

TLfibtun Studia) - nurt badań so-;l\, psychologicznych, antro-■mir kulturowych oraz teore-Jhmn ku li, a także krytyki literac-

lki"i I, ......ku m wyjścia stała

Jlyi ja hetero- i homoseksualno-Itiiu u koncentrowały się i konia analizach sposobów fiinkcjo-hhi|i homoseksualnych w sferze ||₍ a w szczególności na for-wpjnwai li represjonowania osób ■tli nu podporządkowujących nil hcteronormatywriym. Na li d/y o literaturze zaowoco-htią odiniaiii| krytyki literackiej 1lii| nu analizę ukrytych śladów Wad i homoseksualnego tekstu JM (w narracji, konstrukcji nar-

...............

^Wniiliiitiująi ej przynależność

Badania queerowe, teoria (Queer The-ory) i krytyka queerowa (Queer Criti-cism) rozwijają się od początku lat dziewięćdziesiątych. Terminu „teoria quecr-owa” po raz pierwszy użyła Theresa de Lauretis w roku 1991, wiążąc wówczas teorię tę z analizami dotyczącymi specyfiki seksualności lesbijek i gejów⁴⁵. Bez wątpienia wcześniejsze badania ge-jowsko-lesbijskie (Gay&tLesbian Studies) dały podstawy i dostarczyły materiału teoriom queerowym, choć być może nie rozwinęłyby się one tak bujnie, gdyby nie inspiracje płynące ze strony badań genderowych. Jakkolwiek wszyst -kie te trzy nurty: badania genderowe, badania gejowsko-lesbijskie i badania queerowe, tworzą wspólne pole zainteresowań, wzajemnie się inspirując i uzupełniając, to jednak warto zwrócić uwa-

Badania ąueerowe, teoria i krytyk queerowa

Seksualność gejów I Icsbiji

llę w tym wypadku np. o „tożsamości ąuccrowej”, opatrując ją właśnie odzyski-

■p 11 i"' .......i „płynnej",„miękkiej"albo też o tożsamości niestabilnej czy sytua-

| |i lun U, niektórzy z amerykańskich teoretyków quecr uważają, że takie nadmierne H|| mI.h u u nnlnu jest niekorzystne, ponieważ powoduje spore rozmycie zna-MW, 1 >< termin ten powinien jednak zachować związek ze swoim pierwotnym kun Ml) <ni / zagadnieniami dotyczącymi grup homoseksualnych.

Htmiinill. Quttr Theory l.abitut utul Guy Sexuulillei dn Intrtuluetion, „dlffcrencr: |ffSMI • • i I rmlnlst liilturul Studies" u>ąi, I. a, nr 1

____1