478,479

w danym okresie nie pozostaje bez wpływu na sam rozwój literat u n. il cyduje o stosunku do tradycji, o wyborze jednych gatunków czy my li i o pomijaniu innych, stwarza przesłanki dla oceny współczesnej lite tury. Dlatego też cały ten kompleks zjawisk należy brać pod u\v.t| gdy charakteryzuje się swoistość poszczególnych epok w procesu.' story cznoliterackim.

Dalszym istotnym elementem znamionującym okres literacki j( zespól zjawisk, które łącznie można określić jako życie liter.u k danej epoki. Życie literackie obejmuje wiele składników o bardzi rfl maitym charakterze. Wśród nich na plan pierwszy wysuwa się puli czność literacka, czyli ogól odbiorców literatury pięknej w pewny środowisku i czasie. Publiczność literacka poszczególnych epok ról się szeregiem właściwości; najważniejsze z nich — to skład soepl| i liczebność, stopień i charakter kultury literackiej oraz formy jej pr/cj wiania się, wreszcie istnienie czynników pozaliterackich, wiążących wi wnętrznie zbiorowisko czytelników. Do czynników tych zaliczamy prz<| wszystkim język, dalej — wspólne wierzenia, zapatrywania, idei'logi przeciętny poziom wykształcenia itp.

Liczebność i skład socjalny publiczności literackiej zależą w duj mierze od istniejących w danym okresie historycznym rozwarstwia społecznych i od poziomu ogólnej oświaty w poszczególnych warsi w.iJ W dawniejszych epokach publiczność literacka miała charakter elitarij obejmowała przedstawicieli pewnych warstw i grup społecznych |><j śród uprzywilejowanych klas. Im bliżej współczesności, tym bardz^ publiczność literacka się demokratyzuje. Wraz z rozwojem oświjl i likwidacją barier uniemożliwiających zdobycie wykształcenia przędna wicielom niższych klas społecznych zdecydowanie rozszerza się zasil socjalny publiczności literackiej. W szczególnie szybkim tempie odbyy się to współcześnie, gdy w większości krajów istnieją nie tylko moi wości, ale i obowiązek zdobywania podstawowego wykształcenia.

Publiczność literacka prawie nigdy nie jest zbiorowiskiem spolcc/n jednorodnym. W każdej epoce występuje w jej obrębie rozwarstwieni Oczywiście jest bardziej rozwarstwiona, gdy składają się na nią przedsM wiciele różnych klas i grup socjalnych (np. w dzisiejszych warunkaclf niż wtedy, gdy opiera się na jakiejś jednej klasie czy grupie (np. w vl XVI i XVII podstawy polskiej publiczności literackiej stanowiła \vw kształcona szlachta, magnateria i kler, a więc grupy tworzące wspólni! jedną klasę społeczną, dominującą w warunkach feudalnych). Rozw arł

►lenie publiczności literackiej nie ogranicza się jednakże do takiego i unitarnego rozwarstwienia społecznego. Czynnikiem istotnym jest a| stosunek poszczególnych grup publiczności do samej literatury i on Jyduje o interesujących nas rozgraniczeniach. Na przykład w w. XVI V11 w Polsce obok czytelników dziel Kochanowskiego i Modrzewskic-i .trtialy grupy odbiorców tłumaczonej literatury romansowej, którzy Sfigóle nie słyszeli o poezji czarnoleskiej ani o dziele 0 naprawie Rzeczy-Czytelnicy literatury „wykształconej” rekrutowali się spośród tu, magnaterii, zamożnej szlachty, natomiast odbiorcy romansów uwanych oficjalnie za literaturę brukową pochodzili z kręgów miesz-ńskich i ubogiej szlachty.

Podobnie w epoce oświecenia istniało wyraźne rozwarstwienie pu-czności literackiej. Obok wykształconych czytelników poezji klasy-‘ tycznej, aktywnych obserwatorów nowych prądów filozoficznych i linckich, a więc grup skupionych wokół dworu Stanisława Augusta, na •orach magnackich (m.in. w Puławach), a także w pewnych kręgach .•szczańskich, istniały całe zastępy odbiorców masowo wówczas wydanych przekładów, adaptacji i wznowień średniowiecznego romansu udohistorycznego, dworskiej powieści barokowej (francuskiej) z w. 'II i różnorodnych odmian dawnej i współczesnej powieści awantur-zoj. Czytelnicy tej literatury straganowej rekrutowali się przede wszyst-l ze środowisk dworków drobnoszlacheckich, zacofanych społecznie ulturalnie.

/.resztą i dzisiaj jesteśmy świadkami daleko posuniętego zróżnico-nia publiczności literackiej. Są grupy czytelników, dla których podstawi) lekturę stanowi poezja nawiązująca do tradycji romantycznych foza o charakterze realistycznym. Inni znów, uznając doniosłość tam-h tradycji, zwracają się przede wszystkim ku nowszym typom poezji r< >zy. Jeszcze inni czytelnicy (zwłaszcza młoda generacja), będąc zwo-nikami poezji awangardowej, odwracają się zdecydowanie od litera-v tradycyjnej. Są wreszcie odbiorcy wyłącznie literatury rozrywkowej, O też na różnych poziomach: począwszy od powieści podróżniczych Ikrtsacyjnych, a skończywszy na szmirowatej starzyźnie w rodzaju bthwatej Mniszkówny. Niektórzy czytelnicy szukają w literaturze treści ;tznawczych i wychowawczych, inni — rozrywki.

() tego rodzaju rozwarstwieniach i zróżnicowaniach publiczności rackiej decyduje typ kultury literackiej danej epoki. Przez kulturę tcracką należy rozumieć panujące w pewnym środowisku gusty,

479