482,483

ono do innych sfer życia społecznego. Wpływa na to szereg czynnik u wj Niewątpliwe znaczenie ma tutaj ogólny rozwój kultury, oświaty i \v\ kształcenia. Poza tym zasięg życia literackiego rozszerza się wraz z n >n wojem środków informacji i rozpowszechniania. Instytucja wydawnlJ cza, księgarnia i czasopismo literackie mają wśród nich szczególne zn,t« czenie.

Życie literackie danej epoki toczy się na wielu płaszczyznach, z któ< rych nie wszystkie w równym stopniu bliskie są twórczości literackiej. Obok czasopisma literackiego i krytyki literackiej, które bezpośrednią towarzyszą twórczości okresu — zarówno popularyzując istniej:^ osiągnięcia, jak i sprzyjając powstawaniu określonych poglądów 114 temat estetycznych i pozaestetycznych zadań literatury — w życiu litoJ rackim istotną rolę grają pewne podziały istniejące wśród pisarzy i odp.J wiadające tym podziałom rozróżnienia w świadomości literackiej kryiykj i publiczności. Są one przyczyną powstawania różnorodnych „obozów" krytyki i odbiorców, rodzą dyskusje literackie, konflikty i spory. Wspol mnimy tu o trzech takich podziałach.

Przede wszystkim mówi się często, że dany okres cechuje spór okraj ślonych pokoleń (tzw. „młodych” i „starych”), że pisarze reprezentuj różne generacje i to właśnie stanowi podstawę odmiennego charakteru ich twórczości. Przez generację literacką rozumieć należy pisarz* mniej więcej jednego wieku, u których pokrewieństwo doświadczeń historycznych, społecznych i kulturalnych stworzyło przesłanki dla pcvv«| nych wspólnych cech występujących w ich twórczości i różniących li twórczość od twórczości innej (lub innych) generacji. Pojęcie generacji literackiej ma sens bardzo ogólny i nie całkiem sprecyzowany, poniewafl odnosi się do faktów i właściwości nie zawsze wyraźnie wykrystalizuj wanych. W każdym razie niewątpliwie ścieranie się różnych tendencji literackich i postaw twórczych występujących w danej epoce ma międl* innymi podstawę w faktycznym istnieniu różnych pokoleń, i to żarów na twórców, jak i odbiorców. Na przykład rozwój polskiego pozytywizmu wiązał się w sposób oczywisty z określoną generacją pisarzy i krytyków, mianowicie z pierwszym pokoleniem wychowanków warszawskiej Szkol ły Główne j (Prus, Świętochowski, Sienkiewicz); pozytywiści zresztą manii festowali dosyć wyraźnie tę więź pokoleniową w swoich publikacja, h programowych. Podziały pokoleniowe zarysowały się także dosyć osin* w pierwszym okresie Młodej Polski. W ogóle należy powiedzieć, /ej generacja literacka jako odrębne zjawisko odgrywa rolę zwłaszcza woj

£

■pusnej fazie określonego ruchu literackiego, natomiast później podziały |)( jk oleinowe zazwyczaj się zacierają, chociaż w samej twórczości mogą Łmągać za sobą trwałe odrębności postaw ideowych, stylów, upodobań ipi Mitycznych itd.

I Drugie zróżnicowanie to podział na grupy literackie. Grupa lit e-liicka jest to pewien zespół jednostek twórczych stawiających podobne fcjblemy artystyczno-ideowe i działających wspólnie. Istnienie grup liii(rackich charakterystyczne jest dla literatury współczesnej, choć rów-(j.lc/ w dawniejszych czasach epizodycznie się one pojawiały. Pisarzy ^fchodzących w skład grupy literackiej łączą określone założenia estetycz-Bp i pewne wspólne cechy praktyki twórczej. Grupa literacka jest zarów-In zjawiskiem socjalnym jako zespól ludzi, którzy wobec siebie podjęli jakieś zobowiązania solidarności, jak też zjawiskiem ściśle literackim, ponieważ jej istnienie pociąga za sobą rezultaty bądź w dziedzinie teorii ■iKtycznych epoki, bądź w sferze dokonań literackich, bądź też i w jednej w drugiej.

I Charakterystycznych przykładów grup literackich dostarcza polska Łritura dwudziestowieczna. Na samym progu okresu międzywojennego ąiwstała grupa literacka wokół poznańskiego pisma „Zdrój” (polscy Impresjoniści). Spośród licznych grup, które ukształtowały się później, jwybitniejszą rolę odegrały grupa „Skamandra” (Tuwim, Słonimski, [Waszkiewicz, Lechoń, Wierzyński) i „awangarda krakowska” (Peiper, izyboś, Brzękowski, Jalu Kurek, Ważyk).

Zazwyczaj grupa literacka dysponuje czasopismem, które służy do >pularyzowania założeń programowych i praktyki twórczej członków rupy oraz do zwalczania tendencji (bądź tradycyjnych, bądź współczesnych) niezgodnych z programem artystycznym grupy. Nie we wszystkich grupach istnieje jasno określony program teoretyczny, często wspólnota opiera się na innych podstawach, np. na więzi towarzyskiej, a dopiero wtórnie na pewnych pokrewieństwach literackich (tak było np. w wypadku skamandrytów). Kiedy indziej znów program teoretyczny Lista je bardzo wyraziście nakreślony i sformułowany w postaci mani-ptstów, artykułów i rozpraw (np. program „awangardy krakowskiej”, której organem było czasopismo „Zwrotnica”).

Grupa literacka rzadko jest zjawiskiem trwałym, najczęściej żywot jej bywa krótki, niekiedy wręcz efemeryczny. Jednakże im donioślejsze ■4 rezultaty jej działalności, tym dłużej żyje ona jako grupa właśnie w wyobrażeniach literackich epoki, niezależnie od tego, czy faktycznie istnieje

483