CCF20100206062

Cytologia i Histologia

gruczoły płazów i części ssaków. Rzadziej z wielu warstw (gruczoły poliptychiczne), np. wspomniany holokrynowy gruczoł łojowy u człowieka, gruczoły ptaków i gadów.

Komórki gruczołowe wydzielają: _ZJ^ _L,^ ty

A) bezpośrednio do płynów ustrojowych, czyli endokrynowo (dokrewnie). Gruczoły tego typu (endokrynow^e) nie mają fizycznej łączności z nabłonkami, nie posiadają również przewodów wyprowadzających wydzielinę (tu: inkret). Praktycznie więc każdy inkret jest hormo-

/ / ___

nem. Budowy gruczołów dokrewmych nie musisz znać (por. jednak CZBSC: ANATOMIA

B) do środowiska zewnętrznego lub do światła przewodu pokarmowego, czyli egzokrynowo (zewnątrzwydzielniczo). Zwykle, choć nie zawsze, gruczoły takie mają przewody wyprowadzające wydzielinę (tu: sekret, ekskret). Klasyfikacja gruczołów egzokrynowych opiera się o kryteria:

a) budowy i wówczas dzieli się je na:

— jednokomórkowe — oczywiście zbudowane z jednej komórki,

— wielokomórkowe;

b) położenia względem nabłonka, z którego powstają:

— endoepitelialne (wewnątrznabłonkowe),

— egzoepitelialne (zewnątrznabłonkow'e), leżące w tkance łącznej poza nabłonkiem, chociaż kontaktujące się z nim. b "> ■

Te dwa kryteria pozwolą dokonać przeglądu gruczołów ze szczególnym uwzględnieniem człowieka (jeśli jednak nie zdajesz na AM możesz sobie ten podział darować):

a) gruczoły jednokomórkowce endoepitelialne — u wszystkich kręgowców występują komórki kubkowe (mukocyty) wydzielające śluz. Człowiek posiada liczne mukocyty w nabłonkach: jelita cienkiego i dróg oddechowych;

b) gruczoły wielokomórkowce endoepitelialne — u Tetrapoda są to gruczoły błony śluzowej żołądka:

c) gruczoły jednokomórkowe egzoepitelialne — u człowieka nie występują, charakterystycz

ne jest ich występowanie w skórze bezżuchwowców, ryb i kijanek płazów;

d) gruczoły wielokomórkowe egzoepitelialne (g.w.e.) — ze względu na znaczne różnice zostały podzielone na drobniejsze grupy (por. Ryc. 37):

— g.w.e. pojedyncze — zwykle nie posiadają przewodów wyprowadzających, komórki części gruczołowej tworzą pęcherzyki, cewki lub cewko-pęcherzyki (ni to pęcherzyki, ni to cewki). Są typowe dla płazów', u człowieka gruczołem takim jest potowy mały (ale ma kręty przew'ód wyprowadzający);

— g.w.e. rozgałęzione — posiadają jeden przewód wyprowadzający, do którego uchodzi kilka pęcherzyków, cewek albo cew'ko-pęcherzyków. Wyobraź sobie kilka gruczołów pojedynczych zebranych razem, a otrzymasz gruczoł rozgałęziony. U człowieka są to np. małe gruczoły jamy ustnej i dwunastnicy;

— g.w.e. złożone — są jak gdyby połączeniem kilku — kilkudziesięciu gruczołów rozgałęzionych uchodzących do głównego przewodu wyprowadzającego. Tak duże twory po-