CCF20100206076

Cytologia i Histologia

wanie komórki (taki ruch możliwy jest u części bakterii, pierwotniaków, glonów, gamet i zarodników);

3. Ruchu mięśniowego — najbardziej złożonej formy poruszania się całego organizmu, która „zarezerwowana" jest wyłącznie dla zwierząt z grupy Eumetazoa (wielokomórkowców' tkankowych).

Pierwociny układu ruchu pojawiły się bardzo wcześnie, bo jużjr jamochłonów, w postaci ektodermalnych komórek nabłonkowo-mięśniowych, ale dopiero u trójwarstwowych płazińców' występuje „klasyczny” układ ruchu z komórkami mięśniowymi. W tym miejscu należy jeszcze wspomnieć, że rozwój układu lokomotorycznego w obu zasadniczych szeregach ewolucyjnych, tj. u Protostomia oraz u Deuterostomia szedł w podobnym kierunku — umożliwienia złożonego ruchu przy pomocy wyspecjalizowanych mięśni osiowych przyczepionych do elementów szkieletu. W tym rozdziale omówiona zostanie tkanka mięśniowa ze szczególnym uwzględnieniem wyższych kręgowców, a w'ięc i człowieka.

UWAGA: 1. Celowo pominięto ruchy specyficzne dla roślin, tzn. tropizmy i nastie, ale nie mają

one charakteru lokomotorycznego (są to ruchy wygięciow'e organów) i inne jest ich podłoże — wżrostowe lub turgorow'e (por. CZĘŚĆ: FIZJOLOGIA ROŚLIN).

2? Przedrostek ,,sarko-” oznacza zwykle, że dany termin związany jest z mięśniami (od greckiego sarkos — mięso, ciało).

Za podstawową właściwość tkanki mięśniowej należ}' uznać

ZDOLNOŚĆ JEJ KOMÓREK DO AKTYWNEGO KURCZENIA SIĘ

Powinieneś zapamiętać, że nie ma komórek, które potrafiłyby aktywnie rozkurczać się. Oznacza to, że jeśli komórka lub cały mięsień skurczą się, to ich rozciągnięcie będzie wynikało z działania grawitacji lub ze skurczu innych komórek (lub mięśni), działających antagonistycznie (przeciwstawnie). Żeby to dobrze zrozumieć zastanów' się, dlaczego w twoim organizmie mięśnie można dość łatwo podzielić na prostowniki i zginacze?

Tkanka mięśniowa u kręgowców' powstaje głównie z mezenchvmv (u człowieka tak rozwijają się mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe oraz mięśnie gładkie) i z mezodermy (u człowieka — mięsień poprzecznie prążkowany serca). U ssaków jedynie mięśnie gładkie gruczołów' potowych i mięsień rzęskowy źrenicy pochodzą z ektodermy. Efektywność ruchu jest możliwa w mięśniach między innymi dzięki ścisłemu ułożeniu włókien mięśniowych, pomiędzy' którymi nie ma istoty międzykomórkowej (jeśli pojawiają się puste przestrzenie, np. przy ubytkach, wypełnia je tkanka łączna).    .

Podstawową jednostką czynnościową każdego mięśnia jest włókno mięśniowe. Tak określa się w mięśniu zarówno pojedynczą komórkę mięśniową gładką jak i komórczakowe włókno mięśnia poprzecznie prążkowanego szkieletowego (por. niżej).

Badania cytologiczne ujawniły w cytoplazmie włókien mięśniowych (sarkoplazmie) szczególnie dużą koncentrację białek kurczliwych, które tworzą „minipałeczki , czyli filamenty. lakie makrokompleksy proteinowa tworzą czasem jednostki wyższego rzędu — miofibryle (wiókięnka kurczliwe). Te ostatnie w rzeczywistości są regularnymi pęczkami filamentów (por. Ryc. 45). Dokładna analiza pozwoliła podzielić „minipałeczki” na dw'a rodzaje:

80