DSCF1072

Z KASTĄ CZY POZA KASTĄ?

szła w parze z pogardą dla czynności gospodarczych obliczonym 1 I na zysk. W obu tych cywilizacjach wykształcenie — p^j' wszystkim humanistyczne i prawnicze — było marką wyróżnię-nia społecznego, rodzajem nobilitacji. I w żadnej z tych cywilizacji nie wyłoniły się warstwy mieszczańskie z własną filozofią spo-leczną, które by — jak to miało miejsce np. w Anglii — umiały swe wartości wprowadzić do świata szlacheckiego.

Teoretycznie rzecz biorąc, w Polsce podobne wartości mog-łyby pochodzić od asymilującego się mieszczaństwa żydowskiego. Ale w samym świecie żydowskim od stuleci wytworzyło się oddzielenie wiedzy od ekonomiki; właśnie w świecie żydowskim wykształcenie było wartością per %e i najważniejszą podstawą wyróżnienia społecznego. A do tego w Polsce świat ten był pod silnym urokiem kultury szlacheckiej.

Niewątpliwie wśród Żydów polskich nie brakło ludzi praktycznego działania, ludzi reprezentujących raczej cnoty zachodnioeuropejskiego mieszczaństwa niż szlachty polskiej. Blochom, Kronenbergom, Epsteinom, Natansonom, Rotwandom, Wawelbergom —by pominąć innych — Kongresówka w znacznej mierze zawdzięcza swe wczesne osiągnięcia gospodarcze. Ale ludzie ci szybko przyswajali sobie właściwości szlacheckie, szlachecki sposób życia i szlacheckie filozofie. A do tego, koligacąc się z arystokracją, zatracali nawet swoją społeczną odrębność. Nie potraf ili wycisnąć swego piętna na obliczu szlachty polskiej tak, jak w stosunku do arystokracji angielskiej umiało to zrobić bogate mieszczaństwo brytyjskie. 1 to mieszczaństwo wchodziło w szeregi arystokracji, ale nie przejęło wzoru wiejskiego stfuire ’a, ptzeewnie — potrafiło tego upare'a przef asonować.

Asymitający się Żydzi polscy,, wchodząc do inteligencji i w poważnym stopniu uczestnicząc w jej tworzeniu się, przyswajali sofcie rae tyto polskość, ale 5 szlacheekość, Asymilowal i się do kultury szlacheckiej ze wszystkimi jej dobrymi i zhrrm cechami, jak cała inteligencja polska, jej żydowscy uczestnicy byli spadkobiercami Polski szlacheckiej,

g KA»r/\ CZY P(KA K,W(,y

VW

tam,

proce#

rożne wartości

0j,{ się ze sobą grupy reprezentujące

rasymhcyjne są czymś powszechnym i stałym

r^ie _jn( fazfa międzygrupowa wymiana wartości kultural-charakter asymilacji. W tym sensie asymilowanie się 10* do polskości było zjawiskiem bardzo dawnym. I to bez 0ględu na fakt istnienia kasty i getta. Oczywiście kasta i getto,

I utrudniając zetknięcia międzygrupcrwc i swoiście je warunkując, wtynty hamująco na tę wymianę, zawężały jej drogi i ją ograni-oĄ. Henie usuwały jej całkowicie. Jakaś wymiana stale istniała j razem z nią zachodziło jakieś upodabnianie się, które w wypad-tu jednostek szło bardzo daleko. Fakt, ze Żydzi stanowili kastę niższą i pogardzaną, że ich tradycyjna kultura w małym tylko stopnru mogła być pomocna w świecie pozakastowym, sprawił, iż procesy asymilacyjne szły od Żydów do nie-Źydów, ale nic odwrotnie. Pewne wartości żydowskie przenikały do świata nieźy-tkmkiego, ale nigdy na taką skalę, jak wartości nieżydowskie przenikały do świata żydowskiego.

Procesy asymilacyjne wzmagają się niezmiernie w wieku XfX iXX. Jest to następstwem zasadniczych przemian obiektywnych, które docierają i do Polski, Poważnie rośnie liczba Żydów, którzy nie tylko obiektywnie upodobniają się do swego zewnętrznego otoczenia, ale dzięki swemu wykształceniu i zdolnościom organizacyjnym zaczynają odgrywać coraz większą rolę. Pozycja społeczna t kulturalna, jaką ci ludzie zajmowali, rok obiektywna, jaką wżyciu polskim odgrywali, pozostawały w jaskrawej sprzeczności z tradycjami kasty, do której otoczenie zewnętrzne ciągle ich odnosiło. Jednocześnie procesy asymilacyjne — choć znacznie mniej intensywne i wszechstronne — docieraj i do świata gett, do tych mas, które bez zastrzeżeń przyjmowały swój udziat w kaście. Procesy te wyraża# się tu przede wszystkim w postępach laicyzacji życia żydowskiego. Oczywiście nie można tu mówić o świadomym tzy programowym asymdowanm się do pol-

m