DSCF5345

66

W. Budzyński, W. Szempliński

Spośród naturalnych inhibitorów i stymulatorów porastania główną rolę przypj. suje się odpowiednio kwasowi abscysynowemu (ABA) i giberelinowemu (GA) Najwyższy poziom ABA w ziarniakach zbóż przypada na okres największej ich objętości. Przerwanie spoczynku następuje, gdy zwiększa się ilość giberelin j zmniejsza zawartość ABA oraz rozpoczyna się synteza alfa-amylazy. Enzymatyczna hydroliza skrobi przez ten enzym nasila się w porośniętych ziarniakach, co prowa-dzi do tworzenia się niepożądanej ilości monosacharydów. Cukry te ulegają karmę-lizacji w procesach przerobowych, powodując poważne obniżenie jakości powstałych produktów. Alfa-amylaza ma złożoną strukturę izoenzymatyczną. Jej aktyw-ność jest wyraźnie wyższa u pszenżyta niż u pszenicy i żyta. Wiąże się to z dużą zawartością białka, co przejawia się w wysokim poziomie białek enzymatycznych, a w tym przypadku także enzymów amylolitycznych.

Znaczny postęp w ograniczeniu skutków porastania osiągnięto w hodowli odpornościowej odmian, selekcjonując rośliny z niską zawartością alfa-amylazy. Warunkiem pozwalającym zmniejszyć porastanie ziarna jest też różnorodność genetyczna krzyżowanych roślin. Naturalne populacje dzikich gatunków mogą odznaczać się dużą zmiennością i służyć do krzyżowania z odmianami uprawnymi, co umożliwia uzyskanie potomstwa odpornego na porastanie. Poza tym badania hodowlane, które mają ustalić zależność między obecnością ości, pobieraniem wody przez kłosy a porastaniem, dowodzą, że formy ościste pochłaniają około 30% wody więcej, a ich porastanie jest wyższe o 40% w porównaniu z formami bezostnymi. Dużego znaczenia w hodowli odpornościowej nabierają także metody sięgające głębiej w strukturę chromosomową zbóż i pozwalające na poszerzenie zakresu zmienności cech metodami inżynierii genetycznej.

Z czynników agrotechnicznych największy wpływ na porastanie ziarna ma poziom odżywiania zbóż azotem. Zbyt wysoka zawartość azotu w glebie powoduje wbudowywanie azotanów w tkanki ziarniaków, co sprzyja wytwarzaniu alfa-amylazy oraz powoduje wzrost jej aktywności. Produkcja zbóż o wyższej zawartości białka z zastosowaniem intensywnych technologii uprawy idzie zatem w parze ze zmniejszeniem odporności na porastanie i zwiększeniem aktywności amylolitycz-nej.

Znakowanie faz i stadiów rozwojowych zbóż. W badaniach naukowych oraz w praktyce rolniczej jest często potrzebne precyzyjne określenie stopnia zaawansowania rozwoju zbóż, chociażby z racji wykonywania w okresie wegetacji wielu zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych. Dotyczy to głównie dokładnego uściślenia terminów nawożenia i żywienia zbóż azotem i mikronawozami, stosowania regulatorów wzrostu, herbicydów, insektycydów czy fungicydów oraz łączenia tych zabiegów. W tym celu zostały opracowane kody stadiów rozwojowych zbóż. Do najbardziej znanych należy skala Feekesa (zmodyfikowana), skala Zadoksa i współautorów (rys. 1.11, tab. 1.13) oraz ich modyfikacje opracowywane przez instytuty i ośrodki naukowe w wielu krajach. W diagnostyce stadiów rozwojowych zbóż najprecyzyjniejsza jest skala BBA.