DSCN1847

Struktura społeczna 195

ujęcia struktury społecznej. W ujęciach dystrybucyjnych podstawowym kryterium wyróżniania poszczególnych grup jako elementów struktury jest stopień partycypacji tych grup w podziale dóbr. Pod uwagę bierze się zagregowane dane dotyczące atrybutów różnych kategorii społecznych - ich poziomu dochodów, zawodu, wykształcenia - i bada się stopień ich nierównej dystrybucji w obrębie zbiorowości. W ujęciach relacyjnych pod uwagę bierze się stosunki społeczne występujące między poszczególnymi grupami społecznymi. Struktura charakteryzowana jest przez procesy, w wyniku których dochodzi do formowania się poszczególnych elementów tej struktury. Struktura jest „zbiorem relacji o dającym się odczytać wyraźnym wzorze” [ibidem, s. 49].

Problem trwałości struktury społecznej wyjaśniany jest w kategoriach jej reprodukcji. Analizuje się mechanizmy prowadzące do odtwarzania istniejącego kształtu struktury społecznej — dziedziczenia uprzywilejowanej (bądź upośledzonej) pozycji społecznej. Dokonuje się to m.in. w wyniku transmisji wzorów kulturowych w rodzinie (B. Bernstein) kontroli procesu kształcenia (P. Bourdieu), ustanowienia kryteriów i mechanizmów selekcji kadr, ograniczeń instytucjonalnych, w tym zwłaszcza funkcjonowania tynku pracy. Niejednokrotnie podkreśla się, te w niektórych typach struktur występujące nierówności społeczne mają tendencje do pogłębiania się, co może prowadzić do szeregu negatywnych następstw, m.in. marginalizacji i wykluczenia szerokich grup lub konfliktów społecznych. Lewis A. Coscr [1966] wskazuje na cechy struktur społecznych prowadzących do powstania konfliktów społecznych. W strukturach elastycznych występuje wielość konfliktów. które krzyżują się wzajemnie, co prowadzi do załamania tej struktury.

W strukturach sztywnych konflikty są tłumione, co powoduje ich nakładanie się, w efekcie zaistnienie konfliktu stanowi zagrożenie dla istnienia struktury.

Badanie struktury społecznej uwzględniać może także aspekt subiektywny — rozpoznanie, w jaki sposób struktura społeczna jest ujmowana w społecznej świadomości (por. [S. Ossowski 1982]). Pod uwagę bierze się wówczas liczbę wyodrębnionych przez respondentów elementów struktury i wzajemne powiązania między nimi, kryteria rozróżniania, stopień nierówności, typ relacji występujący między nimi (np. harmonia, dysharmonia), możliwości kontaktu itp. (por. [M. Gadomska I987J). (A.S.)

Zob. grupa społeczna, holizm, kasta, klasy społeczne, morfologia społeczna, nomenklatura, ontologia społeczeństwa, porządek społeczny, próżnia społeczna, przemoc symboliczna, redukcjonizm, rola społeczna, społeczeństwo, statyka społeczna, warstwa społeczna.

Literatura;

Coscr L.A., 1966, The Funciions ofSacial Con-flict. Free Press, New York.

Domański H.. 1991. Klasy społeczne, grupy zawodowe, organizacje gospodarcze. Struktura społeczna w krajach rozwiniętego kapitalizmu, IFiS PAN, Warszawa.

Gadomska M., 1987, Polaków świadomość struktury klasowej: nierówność nieusprawiedliwiona [w:] Społeczeństwo polskie przed kryzysem u> świetle badań socjologicznych z łat 1977-1979, pod red. J. Koralewicz. PWN, Warszawa.

Hurrclmann K.. 1994, Struktura społeczna a rozwój osobowości Wprowadzenie do teorii socjalizacji, Wyd. Nauk. U AM. Poznań.

Mach B.W, Wesołowski W., 1982. Ruchliwość a teoria struktury społecznej. PWN, Warszawa.

Ossowski S.. 1982, O strukturze społecznej. PWN, Warszawa.

Rybicki P.. 1979. Struktura społecznego świata. PWN. Warszawa.

Słomczyński K.M., Janicka K.. Wesołowski W., 1994. Badania struktury społecznej Lodzi. Doświadczenia i perspektywy. IFiS PAN. Warszawa.

Szczepański J„ 1970, Elementarne pojęcia socjologii. PWN. Warszawa Szmatka J., 1980, Jednostka i społeczeństwo O zależności zjawisk indywidualnych od społecznych, PWN, Warszawa.