historia dyplomacji (315)

dynał sekretarz stanu dał odpowiedź wymijającą. Po ustanowieniu Ge-neralności chciano ustanowić w Rzymie przedstawicielem konfederacji księdza Michała Sołtyka, bratanka biskupa, bawiącego tam już od 1765 r. i załatwiającego różne polecenia swego stryja. Zdaje się jednak, że Soł-tyk misji tej nie wykonywał. W 1771 r. postanowiono przesłać za pośrednictwem jednego z wojażujących po Europie młodych magnatów list do nowego papieża Klemensa XIV, zawierający rodzaj protestu przeciw breve skierowanemu do Stanisława Augusta. Chciano również wysłać w poselstwie księdza Wojciecha Kleszczyńskiego, kanonika chełmińskiego, ale misja ta nie doszła do skutku.

Wysłannicy konfederacji barskiej nie byli jedynymi konkurentami oficjalnej dyplomacji króla i Rzeczypospolitej. Również konfederacja dysydentów wysyłała swych agentów do Petersburga i na dwory protestanckie. Oscylujący między konfederacją barską, a Rosją magnaci, sami lub przez swych agentów usiłowali prowadzić własną małą politykę zagraniczną. Prymas Pod os ki, gdy nie uzyskał zgody na przyjazd samemu do Petersburga, działał tam przez agenta dysydentów kalwina Krasińskiego, lansując myśl dania przez Rosję tronu polskiego elektorowi saskiemu i tą drogą dokonania pacyfikacji Polski. Memoriał prymasa w tej sprawie, złożony przez Krasińskiego, Panin zakomunikował Psarskiemu, a w 1771 r. Saldem likwidując tzw. Radę Patriotyczną potraktował brutalnie Podoskiego, który wyjechawszy do Gdańska próbował ofiarować swe usługi dworowi wersalskiemu, kierując tam jako swego agenta niejakiego de Boulloira. Podobnie inny dygnitarz kościelny biskup wileński Ignacy Massalski w 1769 r. wysłał swych agentów ks. Nicolasa Baudeau, znanego fizjokratę i pułkownika Mauryce’a Saint-Leu do Petersburga, a sam w Warszawie wobec Repnina składał oferty uspokojenia Polski przez zorganizowanie nowej konfederacji na Litwie. Baudeau w Petersburgu roztaczał fantastyczne plany zbliżenia rosyjsko-francuskiego, osadzenia na tronie polskim Sasa, a Stanisława Augusta uczynienia hospodarem mołdawskich, zawarcia polsko-rosyjskiego sojuszu zaczepno-odpomego. Ponieważ wyrażał się niepochlebnie o królu pruskim otrzymał rozkaz wyjechania z Petersburga w ciągu 24 godzin. Jego protektor — Massalski próbował działań politycznych u boku ambasadora Wołkońskiego przeciw królowi i Czartoryskim. Zrażony do Saldema poczuł w sobie ducha kon-federackiego i wyjechał do Francji. Być może w porozumieniu z nim Baudeau rozsnuwał na początku 1772 r. fantastyczne plany pacyfikacji Polski. Obrażony na Stanisława Augusta jego dawny adherent August Sułkowski wchodził w związki z konfederacją barską, a szukał poparcia ■dla swoich pretensji i dla swoich pomysłów reformatorskich u Fryderyka II oraz na dworze wiedeńskim, zaś do Petersburga wysłał młodszego brata Antoniego. Własne zabiegi dyplomatyczne rozwinął hetman litewski Michał Ogiński. Zanim przystąpił do konfederacji barskiej wysłał swego zaufanego doradcę Franciszka Chomińskiegc najpierw do ambasadora Duranda w Wiedniu, a potem do Wersalu z listami do Ludwika XV prosząc go o zagwarantowanie protekcji w chwili „pacyfikacji" Polski. Później po klęsce i opuszczeniu Litwy i przybyciu do General-ności rezydującej w Cieszynie Ogiński nie zaprzestał prowadzonych na własną rękę starań o zasiłki pieniężno-wojskowe od Francji, wysyłając ponownie Chomińskiego do Paryża, a przez innego agenta wchodził w pertraktacje z Fryderykiem II landgrafem Hessen-Kassel jako kandydatem do polskiego tronu. Do dworów europejskich próbował docierać na własną rękę Karol Radziwiłł, uważający się za quasi suwerena, którego interesy winny zajmować europejską dyplomację. Wieloznaczną działalność dyplomatyczną prowadził generał Andrzej Mokronowski, od dawna powiązany z „sekretem" Ludwika XV. Mokronowski, któremu współczesna satyra przypisywała umiejętność „wyprowadzania wszystkich w pole bez urażania kogokolwiek", występował jednocześnie jako agent hetmana Jana Klemensa Branickiego, wysłannik konfederacji barskiej i człowiek zaufania Stanisława Augusta, a zarazem nieoficjalny reprezentant Francji wobec tejże konfederacji i wobec Stanisława Augusta.

Ogromna większość tych działań, podobnie jak i poczynań dyplomatycznych konfederatów barskich rozgrywała się właściwie w świecie pozorów. Ludzie je prowadzący byli przekonani o swej wartości i znaczeniu dla partnerów, których postawę i czyny ujmowali we własnych kategoriach myślowych i przedstawiali sobie według własnych pragnień. Rzadko zdarzali się ludzie potrafiący dostrzec rzeczywistość. Wśród kon-federackich dyplomatów wyrobił sobie tę zdolność (jak się zdaje, sprawy tc są bowiem mało zbadane) jedynie agent w Stambule — Roch Lasocki. Brak rzetelnych informacji i ocen sytuacji ułatwiał optymistyczną postawę charakteryzującą konfederację barską przez cały czas jej istnienia. ów świat iluzji przetrwał jeszcze w latach emigracji barskiej, w obliczu dokonywującego się pierwszego rozbioru. „Po naszych współbraciach za granicą siedzących — charakteryzował swych współtowarzyszy jeszcze w październiku 1776 r. jeden z działaczy konfederackich Franciszek Kożuchowski — nie wiem czego ma się kto spodziewać. Jeżeli roboty po gabinetach, próżna nadzieja. Napatrzyłem się, bodaj bym był tego nigdy nie widział. Pacowi Francji, która z niego i z wszystkich drwiła i drwi..., nikt z głowy nie wybije... Przebóg, kiedyż się nauczymy być ostrożniejszymi, kiedyż przestanie nam dawać lekcji samo nieszczęśliwe doświadczenie, jeszcześmy po szkodzie nie zmądrzeli? Kiedyż interesa monarchów do naszych intencji stosować oduczemy się? Czyż nie czas poznać, że ich zysk jest wymiarem ich czynności, celem i regułą?"²* Drugą cechą charakterystyczną konfederackich, a zwłaszcza prywatno-ma-

^M Ib., s. 102.

)

565