IMAG0083 3

EWOLUCJONIZM

drugiej połowy XIX w. a pozytywizm polski. Koncepcje ewolucjonizmu w znaczeniu poglądów ujmujących stan i strukturę rzeczywistości jako rezultat kolejnych faz jej dotychczasowego rozwoju występowały w myśli filozoficznej od starożytności. W dziedzinie poznania towarzyszyło im genetyczne stanowisko wobec zjawisk i faktów oraz dążenie do wykrywania praw rządzących procesem przemian. W filozofii europejskiej wzrost koncepcji ewolucjonistycznych datuje się od okresu oświecenia (m.in. pojęcie praw „porządku naturalnego”)- Dalszy ich rozwój występuje w 1. połowie XIX w. Decydująco przyczyniły się do tego nowe teorie biologiczne dotyczące przemian organizmów żywych, zwłaszcza teoria descendencji J. B. Lamarcka (Filozofia zoologii, 1809) oraz poglądy Ch. Darwina (m.in. O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, 1859). Wraz z koncepcjami pozytywizmu i scjentyzmu stały się podstawą do utworzenia przez H. Spencera (1820—1903) kierunku filozoficznego określonego terminem „ewolucjonizm”. Ogólne zasady kierunku oraz jego szczegółowe tezy wyłożył Spencer w kolejnych rozprawach oraz w 10-tomowym cyklu dzieł A System of Synthetic Philosophy (1855—1896) obejmujących ich problematykę w zakresie kosmologii, biologii, socjologii, psychologii i etyki. Sformułowany przez niego system „filozofii syntetycznej” ujmował dzieje przyrody i człowieka (społeczeństwo i kultura) w aspekcie działania prawa ewolucji, wyrażonej ogólną definicją: „ewolucja jest integracją materii, a zarazem rozpraszaniem się ruchu, przy czym materia przechodzi od stanu nieokreślonej, niespójnej jednorodności ku określonej, spójnej różnorodności” (Pierwsze zasady, Warszawa 1888). Ewolucja, której podlega cała rzeczywistość, stanowi proces ciągły, przebiegający stopniowo i jednokierunkowo, postępowo od stanów niższych do wyższych. Każda faza ewolucji po osiągnięciu określonego szczytu przechodzi w rozkład, który jest stadium wyjściowym do dalszego rozwoju. Egzystencja świata jest kolejnym rytmem okresów rozwoju i rozkładu. Człowiek i społeczeństwo jako części przyrody podlegają ogólnemu prawu ewolucji. Społeczeństwo stanowi ciało zbiorowe złożone z jednostek ludzkich połączonych strukturalnie i funkcjonalnie na wzór organizmów biologicznych, rozwijające się harmonijnie przez solidarne współdziałanie swoich części. Między społeczeństwem a organizmem istnieją liczne analogie, poza tym społeczeństwo tworzy samoistną formę bytu podporządkowaną dobru jednostki jako celowi swej egzystencji i ustroju. Idealnym stanem bytu społeczeństwa jest stan równowagi osiągalny przez maksymalne przystosowanie do środowiska przyrodniczego oraz do warunków życia. Postęp cywilizacyjny i kulturalny ma charakter kumulatywny, każdy następny etap przemian społeczeństwa, jego stanu i ustroju jest podsumowaniem dorobku poprzedniego.