img197

322

Dawny jest też motyw nocnego trybu życia Karłów i wyjątkowej ich wrażliwości na światło słoneczne, które powoduje, że zmieniają się w kamień, tak jak to się stało z Alvisem (jego imię oznacza „wszechwiedzącego”). Jest to bohater eddaicznego dialogu dydaktycznego Alvissmal, podającego synonimy nazw różnych rzeczy w mowie różnych plemion (ludzi, Asów, Wanów, Olbrzymów, Elfów, Karłów a nawet mieszkańców Helu). W Alvissmal Karzeł stara się o rękę córki Thora, przyrzeczonej mu przez Asów bez wiedzy jej ojca. Thor zmusił więc Alvisa do słownego pojedynku pytając o synonimy rożnych nazw i przeciągał go aż do świtu, gdy wschodzące słońce zmieniło Karła w kamień. Ponieważ imię Alvisa nie występuje nigdzie poza Ahismal (XII wiek), uznaje się go za późną postać literacką, stworzoną dla potrzeb dialogu. Inny z Karłów, Sol-blindi (Fjm. 10) mógł swe imię zawdzięczać temu, że w podobnej sytuacji zachował życie, ale utracił wzrok. Kenning słońca Dvalins leica „okpienie Dwali-na” (Alvismal 16; por. Skaldskap. 56) potwierdza dawność motywu wrażliwości Karłów na światło słoneczne i wskazuje, że Dwalinn według etymologii jego imienia „ten, który dał się oszukać” (por. staroangielskie dvala, błąd, pomyłka, J. de Vries 1962, 88) zginął wystawiony podstępnie na promienie słońca podobnie jak Alvis (S. Gutenbrunner 1955, 62). W późnej mitologii ludowej Karły, przedstawiane często z atrybutami górników, bronią się przed światłem słonecznym zakładając na głowy charakterystyczne dla nich kaptury (K. Heim 1953, 102-103).

Karły występują w mitologii nordyckiej jako istoty szczególnie mądre,

0    czym świadczą ich imiona (Alvis, wszystkowiedzący, Fjolsvidr, wiele wiedzący). Wątek ten posłużył w Eddzie poetyckiej za ramy dydaktycznego Ahissmal, gdzie Alvis przedstawiony jest jako istota znająca na wylot tajemne języki wszystkich plemion. Posiadanie wiedzy oznaczało wszakże przede wszystkim znajomość czarów. W Havamal (160) wśród znanych Odynowi pieśni pojawia się i taka:

Którą Karzeł Thjodrorir Piał u wrót Dellinga,

Siłę śpiewał Asom Powodzenie Elfom,

Moc umysłu Odynowi.

Wspomniany tu Delling jest ojcem Daga czyli Dnia, istoty dla Karłów raczej niebezpiecznej (choć dającej się dołączyć do gupy istot „kosmogonicznych”), co stawia pytanie, dlaczego przed drzwiami siedziby jego ojca znalazł się Karzeł

1    co tam robił. Tego nie wiemy. Możemy natomiast powiedzieć, że pieśń Thjo-drorira należała do gatunku galdrar, czyli pieśni mających formę czarodziejskich zaklęć.

Karły były też biegłe w pędzeniu magicznych trunków. Dwa z nich, Fjalar (imię odfela - „ukrywający, zwodzący”) i Gjallar („krzykacz” lub „śpiewak magicznych pieśni”), z krwi Kwasira uwarzyły przecież miód poezji. Fjalar wymieniony jest w katalogu karłów w Voluspa (16), gdzie jednak brak Gallara. Snorri (Skaldskap. 57) wspomina jednak obu jako braci, którzy zamordowali Kwasira.

Właściwą domeną Karłów było wszakże kowalstwo i złotnictwo. Jako mistrzowie tych sztuk są oni twórcami najważniejszych atrybutów bogów. O pochodzeniu większości z nich mówi mit o konsekwencjach ostrzyżenia Sif {Skaldskap. 35). Loki, zmuszony przez Thora, by zamówił złote włosy dla jego małżonki „pojechał do Karłów, których nazywa się synami Ivaldiego, a ci zrobili i włosy, i Skidbladnir, i włócznię, którą ma teraz Odyn, a nazywa się ona Gun-gnir. Potem Loki poszedł o zakład o swoją głowę z Karłem Brokkurem, że jego brat Eitri⁷⁴ nie zdoła zrobić trzech równie cennych rzeczy, jak te. I gdy poszli do kuźni, Eitri położył świńską skórę i poprosił Brokkura, by w nią dął i nie przerywał pracy, aż nie wyjmie z paleniska tego, co w nim będzie leżało” i wyszedł z kuźni. Gdy Brokkur dął „mucha siadła na jego ręce i go ucięła”, ale udało mu się nie przerwać pracy. Za pierwszym razem w ogniu paleniska powstał „dzik

0    złotej sierści”. Za drugim razem Eitri w palenisku umieścił złoto i ponownie poprosił Brokkura, by dął w miech, dopóki nie wróci, ale ta sama mucha ucięła go ponownie, tym razem w kark i dużo mocniej, ten jednak dął dalej, aż Eitri „wyjął z paleniska złotą bransoletę, która nazywa się Draupnir”. Potem położył w palenisku żelazo i poprosił brata, by znów dął i rzekł, że praca się nie uda, jeśli przerwie dęcie. A wtedy mucha pojawiła się po raz trzeci, tym razem pomiędzy oczyma Brokkura i ukąsiła go w powiekę tak, że krew zalała mu oczy i nie mógł nic widzieć, wtedy odgonił ją rękoma tak szybko, jak potrafił. Mimo to kowal po powrocie stwierdził, że chwila przerwy w dęciu o mało nie zniszczyła dzieła. „Po czym wyjął z paleniska młot, i dał wszystkie owe cenne przedmioty w ręce swego brata Brokkura i poprosił go, by wraz z nimi pojechał do Asgardu

1    zażądał swego zastawu”. Loki i Brokkur wzięli więc cenne dary i stanęli z nimi przed Asami, siedzącymi na swoich sędziowskich stolcach {domstolar).

Loki dał Odynowi włócznię Gungnir, Thorowi włosy, które Sif powinna nosić, i Skidbladnir dla Fre-ja, i opowiedział o zaletach wszystkich tych przedmiotów. Włócznia nigdy nie zatrzyma się w swym biegu, włosy wrosną w skórę, gdy tylko znajdą się na głowie Sif, a Skidbladnir zawsze będzie miał sprzyjający wiatr, gdy tylko zostanie na nim postawiony żagiel, zgodny z wybranym kierunkiem, lecz będzie go można zwinąć jak chustę i trzymać w małym saku jeśli Frej tak sobie zażyczy. Potem

⁷⁴ Występujący w tekście Eitri („zatruty”) jest w interpretacjach poprawiany na Sindriego, „tego, który sypie iskrami” czyli kowala (J. de Vries 1962, 476; L. Motz 1973-1974, 104). W podstawowym manuskrypcie Eddy Snoriego imiona tworzących włosy Sif „synów Ivaldiego” dopisane zostały dopiero później, w wolne miejsce w tekście, stąd problemy z ich zidentyfikowaniem.