K �jna DIALEKTY POLSKIE775

przynależności etniczno-językowej lutlzi, którzy tą gwarą mówią, poczucie ich. więzi kulturalnej, obyczajowej, nawet powiązania fizjograficzne, dziejowe itd. Przy ustalaniu bowiem obszarów formowania się każdego z dialektów. a, zwłaszcza przy wyznaczaniu rozdzielających je (schematycznie oczywiście) linii granicznych musimy brać pod uwagę nie tylko dane językowo — poszczególne izoglosy językowe — lecz także szereg takich pozajęzykowych danych powodujących wytwarzanie odrębności dialcktal-nyeb i warunkujących ograniczanie ich terenowego rozprzestrzeniania się, jak dawne skupienia plemienne; późniejsze ośrodki lub jednostki administracyjne, kulturalne, gospodarcze, fizjograficzne; granice naturalne czy państwowo-administracyjne; zacierające dawne podziały ruchy migracyjne itd.

Jak najogólniej i umownie pojmowane linie odgraniczające poszczególne obszary formowania się dialektów muszą przeto być wypadkową z jednej strony dzisiejszych — częściowo uogólnionych, a nawet uproszczonych danych dialektograficznyeh, z drugiej zaś strony szeregu pozajęzykowych czynników, które warunkowały wytwarzanie się odrębnych ugrupowań ludnościowych. Linie te nigdy nie będą zadowalająco dokładne ani bezsprzeczne. Zaznaczamy je jednak na naszych mapach spodziewając się, że mogą one być przydatne w procesach nauczania i ułatwić orientowanie się i określanie, które ze zróżnicowanych terenowo cech językowych obejmują tylko część przyjętego umownie obszaru wytwarzania się innowacji dialektalnych, a które sięgają poza ten teren — szerzą się na obszary sąsiedniego dialektu. Kierując się przytoczonymi przesłankami można przyjąć, że dialekt kaszubski sięga dziś po schematyczną linię Chojnice — Gdańsk (zob. m. XVI); dialekt mazowiecki odgraniczony jest linią Gdańsk — Kościerzyna — Xowe — Brodnica — rzeka Skrwa — Gostynin — Iława — Badom — Kazimierz — Łęczna naci Wieprzem; teren wytwarzania się i rozprzestrzeniania dialektu małopolskiego odgranicza od północy i zachodu linia: Łęczna — Kazimierz — Badom — Opoczno — Piotrków — Kłobuck — Woźniki — źródła Wisły; obszary dialektu wielkopolskiego od śląskiego oddziela linia Woźniki — Byczyna — Międzybórz — Rawicz — Babimost; dialekt zaś śląski leży na zachód od linii: źródła Wisły — Bielsko — Woźniki — Międzybórz, a resztki jego ostały się germanizacji w sąsiedztwie obszarów wielkopolskich głównie koło Rawicza, Kargowy i na północ od Wschowy (zob. m. XVI).

Za słusznością przeprowadzonej tu dialektalnej regionalizacji polskiego terytorium etnicznego przemawiałoby między innymi także to, że podział ten w ogólnych zarysach może odpowiadać ważniejszym centrom kulturalnym (zob. Gaj).

Dialekty stanowią zmienioną w zakresie danych zespołów cech dia-lektalnych część języka etnicznego. Wyróżniające je właściwości tracą