P1010319 2

upiorów Mickiewicz nazwał „sabatami” (VIII, 277) (Wagilewicz pisał: sobory, szabesy¹). W wampirze dusza negatywna czy serce negatywne bierze górę: w ten sposób rozwija się w nim i spełnia popęd niszczycielski. Wprawdzie Mickiewicz mówił o „sercu szatańskim” wampira (VIII, 277), ale to znaczy po prostu „złym”, a nie „opętanym przez złego ducha”. W takim ujęciu dwoistość sposobu istnienia wampira przypomina inne dwoistości obrazu egzystencji ludzkiej u romantyków, interesujące ich rozdwojenia osobowości. Wampiryczną „pieśń szatańską” Konrada z III części Dziadów można również wytłumaczyć takim rozdwojeniem duszy, posiadaniem dwóch dusz. Pieśń byłaby wówczas wytworem jego duszy „szatańskiej”, „pogańskiej” (mściwej nie po chrześcijańsku), jednak i słowiańskiej, a nawet prasłowiańskiej².

Ale pojawia się tutaj jeszcze inny odcień: upiór, wampir jest sobowtórem. U Wagilewicza można było przeczytać, że upiory odbywają swe nocne wycieczki jedną częścią swej istoty, podczas gdy „ciało wtedy pogrążone we śnie letargicznym, spoczywa jakoby martwe, i nie mogłoby się zbudzić, gdyby je przypadek lub człowiek czuwający w inne przeniósł miejsce lub inne mu nadał położenie; bo owa część duszy szatańska, wędrowna, nie trafiłaby już do niego za powrotem z włóczęgi”³. Od siebie Kolberg zadaje pytanie o to, jak ścisły jest związek wędrującego ducha z nieruchomym ciałem i jak to się dzieje, że „gdy wiedźma podczas swej wycieczki jaki szwank poniesie, ten zaraz na jej naturalnym odbija się ciele”⁴? Nazywa się to „ranami sympatycznymi”⁵. Ale lud nie chce zastanawiać się nad takimi kwestiami.

1

   O. Kolberg, Pokucie..., s. 207.

2

   Por. interpretację zawartą w mojej rozprawie Polacy i ich wampiry w zbiorze Wobec zła, Chotomów 1989 (przedrukowana w trzecim tomie Prac wybranych. Zło i fantazmaty, Kraków 2001).

3

® O. Kolberg, Pokucie..., s. 208.

4

’ Ibidem, 8.131. Mickiewicz przytacza opowieść o obcięciu łapy kotce, w którą przemieniła się żona popa. Później popadia miała obwiązaną rękę; brakowało jej właśnie obciętego palca (VIII, 277-278).

5

Por. R. H. Robbins, Encyklopedia czarów i demonologii. Tłumaczył M. Urbański, Warszawa 1998, 6. 317. W Wiju Gogola wiedźma latawica odnosi „rany sympatyczne" - i stąd wynika cale zawiązanie akcji. Por. rozdział o magii sympatycznej w Złotej gałęzi J. G. Frezera.