p2190430

H CZYN OSOBA

iwkfdsą. te tej zdolności niepodobna niczym zastąpić w człowieka. Nawet samo intelektualne uznanie dla wartości, jej obiektywnie trafna ocena, nie kształtuje takiej wyrazistości przeżycia. jak odczucie. Nie przybliża te* tak człowieka do wartości i nie koncentruje na niej tak jak ono. Że człowiek pozbawiony odnośnych czuć musi przez to pozostać ..ślepy na wartości" (jak otrzymują emocjonaliści). to teza chyba dyskusyjna. Ale te nie może on w taki sposób — tak dynamicznie — ich przeżywać, to wydaje się oczywiste. W tym więc sensie wrażliwość jest na pewno szczególnym bogactwem lodź* kicj psychiki. Aby jednak trafnie oszacować to bogactwo, trzeba uwzględnić stopień przeniknięcia wrażliwości prawdziwością. To też jest miarą integracji osoby, która tym pełniej panuje sobie i tym dojrzalej siebie posiada, iią prawdziwiej odczuwa wszelkie wartości, im gruntowniej w przeżywania wartości odzwierciedla się ten porządek, jaki wśród nich zachodzi w rzeczywistości.

5. Pożądanie ery podniecenie

korzeniem pobudliwości emotywnej?

Appetitus concupiscibilis - appetitu| iraseibilis

W rozważaniach niniejszego studium odwołujemy się niejednokrotnie do tradycyjnej koncepcji człowieka. Mamy wówczas przed oczyma przede wszystkim tę gruntowną koncepcję, jaką na fundamencie filozofii byt* zbudował św. Tomasz z Akwinu. W koncepcji tej zaznacza się bardzo wyraźne rozgraniczenie pomiędzy zmysłowością a rozumnością człowieka, prty czym równocześnie jest też uwydatniony ścisły związek pomiędzy nimi Związek ten zachodzi na terenie poznania, gdzie zmysły kontaktują się bezpośrednio z przedmiotami, a zarazem dostarczają jakby tworzyw* umysłowi: można tak powiedzieć, skoro człowiek poznaje umysłem świ* widzialny, a więc świat dostępny zmysłom, a równocześnie ujmuje przedmioty tego świata na drodze umysłowego uogólnienia. Dlatego też to. co dostęp* zmysłom, nie bywa poznawane przez człowieka tylko w taki sposób, w jaki im podpada. Prócz tego poznanie umysłowe sięga daleko poza zbiór dsnycfe samego zmysłowego doświadczenia. Związek pomiędzy zmysłowością a rozumnością zachodzi również w dziedzinie, którą św. Tomasz określi terminem appetltur. appetitus sensilivus pod pewnym względem również dostarcza przedmiotów woli. która bywa określana jako apptthus rationolis.

chociaż pod innym względem zmysłowość stwarza i wonie trudności ■ ■ | związku I analizy samostanowienia wskazaliśmy jat n to, te eona tęftńtus nie znajduje w języku polskim jednoznacznego odpowiednika. Tło-sączymy appetitus bądź jako dążenie. bądź (et jako pożądań, ale tadoe i tych wyrażeń nie oddaje właściwie tego. co zawiera w sobie appetitu Gdy chodziło o wolę. budziło się pytanie, czy można przypisywać 9 charakter pożądawczy. Wydaje się. te nie ma lej trudności, gdy chodzi o zmysły. Pożądanie zmysłowe jest rzeczywistością znaną z doświadczona Ażeby bliżej określić tę doświadczalną rzeczywistość, św. Tomasz rozróż*) pomiędzy samą potądawczością (appetitu concupucibilis) I popędliwością (appetitus irascibilu), i ktdrycb każda stanowi swoistą | rzec by można - typową odmianę appetitu tensitiwr, Wchodzi ntij w grę pewien typ tak dalece, że w rozróżniam Tomszowym motm by dostrzec nawet zarodek pewnej typologii Byłaby 10 typologia raczej aksjologiczna niż psychologiczna, różnią bowiem pomiędzy potądawczością a popędliwością zaznnc7a się nade wszystko ze wzgłęda na określać dobro (wartość podpadająca pod zmysły), które w pierwszym wypadku jem tylko przedmiotem dla pożądania, w drugim zaś jest to dobro tndne (bonu ardum) i dlatego jest przedmiotem do zdobycia po pokonania odnośnych trudności. Tomasz z Akwinu widzi w tych dwóch odmianach pożądania zmysłowego zarazem podstawę różnicowania się łódzkich oczoć i namiętności. W takiej postaci więc znajdujemy o niego całościową mer* pretację ludzkiej psychiki oraz dynamizmu pobieżnego od strony zmysłów, znajdujemy również, jak wspomniano, zalążek pewnej typologii Wydaje się (et że no podstawie obserwacji można ją do pewnego stopnia zweryfikować. gdyż istnieją ludzie z przewagą samej pożądawczofci ioai zaś z przewagą popędliwości.

Podniecenie jako odrębny takt emotywny

Prowadzone w niniejszym studium dociekania uwydatniają nade wszystko charakter emocywny ludzkiej psychiki Otóż dociekań te muzą się z ajęciami tradycyjnej antropologii (psychologii) w jednym wspólnym pokoc doświadczalnym (fakt. że była ona metafizyczna, bynajmniej nie pnefatśłi

g 3 w poatedijr poiadli»oicia (caanpOnfcJr) a    (Md*) ńa

iię itafct 9 aaalitk Rkocw*. Par.: J-.)    9 i wg o+śumm ■ mm ha

mm tmbkm. dc lokalu, da «łokm. dt mtm 2 fl «caa*aaM» I iMb "ńoni I Mw les paaOoo da jbai cl da la hoRT K cyt. i ll»