PA161873

KIERUNKI POSTPOZYTYWISTYCZNE 431

istnieją zawsze, te same, co w r. 1630 i 1750, nie na podobieństwo archiwalnych dokumentów, rozporządzeń królewskich i rachunków z budowli, rozsypanych w gruzy, martwych i zimnych, bez związku z życiem obecnym, lecz podobne obrazom Rembrandta i Rubensa, zawsze żywym i zdolnym do oddziaływania, zawierającym dla ludzkości ucywilizowanej niewyczerpaną potencjalność podniecania pobudliwości estetycznej czy moralnej.

Nasze położenie jest podobne do położenia historyków sztuki: naszym materiałem są dzieła, które są przed nami i działają na nas tak, jak oddziaływały na współczesnych ich powstaniu. Jest w tym dla nas korzyść i niebezpieczeństwo, w każdym razie coś osobliwego, co powinno w szczególny sposób ukształtować naszą metodę.

Wertujemy bez wątpienia, tak jak historycy, ogromną ilość dokumentów, rękopisów albo druków, które niczym innym nie są, jak dokumentami. Ale te dokumenty służą nam do odgraniczania i wyjaśnienia dzieł będących naszym właściwym i bezpośrednim przedmiotem: dzieł literackich.

Jest dość trudno zdefiniować dzieło literackie; muszę jednakże spróbować. Można się zatrzymać przy dwóch definicjach, które, nie wystarczając oddzielnie, uzupełniają się wzajemnie i, złączone, obejmują cały materiał naszych studiów.

Literaturę można określić przez stosunek do społeczeństwa. Do literatury należy to dzieło, które nie jest przeznaczone dla jakiegoś jednego fachowca, dla pouczenia lub użytku specjalnego; albo też takie, które, nawet mając z początku podobne przeznaczenie, przewyższa je lub zdoła przetrwać i jest czytane przez wielu ludzi, którzy w nim szukają tylko rozrywki lub kultury umysłowej.

Ale dzieło literackie określa się przede wszystkim przez swój charakter wewnętrzny. Są poematy, które dla swej techniki przeznaczone są dla publiczności bardzo szczupłej i w których szerszy ogół nigdy nie znajdzie upodobania — czy się je wyłączy z literatury? Oznaką dzieła artystycznego jest zamiar i skutek artystyczny, jest piękność i wdzięk formy. Pisma specjalne stają się literackimi przez zalety formy, które rozszerzają i przedłużają siłę ich działania. Literatura składa się z tych wszystkich dzieł, których treść i wrażenie mogą być w zupełności ujawnione tylko przez analizę estetyczną formy. Wynika z tego, że z ogromnego mnóstwa tekstów drukowanych te do nas należą specjalnie, które przez charakter