PA161881

KIERUNKI POSTPOZYTYWISTYCZNE 443

swego autora 1 do tego czasu. Historią literatury trzeba traktować historycznie: to prawda prosta i znana (truizm), ale to nie jest jeszcze prawda banalna.

8)    Jak powstało dzieło, z jakiego temperamentu, reagującego na jakie okoliczności? Na to odpowiada nam biografia. Z jakich materiałów? — Dowiadujemy się o tym przez szukanie źródeł: rozumiejmy to słowo w znaczeniu szerokim i nie szukajmy tylko oczywistych naśladowań i grubych przeróbek, ale wszystkich śladów, wszystkich znamion tradycji ustnej czy książkowej. Trzeba w tym znaczeniu aż do ostatnich granic posunąć staranność o ujęcie dostrzegalnych sugestii i zabarwień.

9)    Jaki był sukces, a jaki był wpływ dzieła? Wpływ nie zawsze zbiega się z sukcesem. Określenie wpływu literackiego jest tylko badaniem źródeł na wywrót: dochodzi się do niego przy pomocy tych samych metod. Wpływ społeczny jest jeszcze bardziej ważny i jeszcze go trudniej stwierdzić. Bibliografia wydań i przedruków okazuje krążenie książki: chwyta się je w punkcie wyjścia, u księgarza. Katalogi bibliotek prywatnych, inwentarze pośmiertne, katalogi czytelń pokazują nam je u mety: widać, jakie książka, rozchodząc się, dotknęła osoby, przynajmniej, jakie klasy i jakie sfery. W końcu sprawozdania w czasopismach, korespondencje prywatne, sekretne pamiętniki, czasem dopiski czytelników, czasem debaty prawodawców, polemiki dziennikarskie albo rozprawy sądowe dostarczają wskazówek, jak książkę czytano i jakie zasoby złożyła ona w umysłach.

Oto główne czynności, z których wypływa znajomość dokładna i zupełna — nigdy zupełna w istocie, ale możliwie najmniej niezupełna — dzieła literackiego. Stąd przechodzi się, powtarzając te same sposoby postępowania do innych dzieł tegoż pisarza, do dzieł innych pisarzy. Grupuje się następnie dzieła według pokrewieństwa ich treści lub formy. Ustala się: przez filiację form — historię rodzajów literackich; przez filiację idei i uczuć — historię prądów umysłowych i moralnych; przez współistnienie pewnego kolorytu i pewnej techniki w dziełach rozmaitych rodzajów i idei — historię epok smaku.

W tej potrójnej historii pewnie postępuje się tylko, wciągając szeroko, możliwie najszerzej dzieła słabsze i zapomniane. One otaczają arcydzieła, przygotowują je, szkicują, komentują, stanowią przejście od jednego do drugiego, wyjaśniają ich początek i zna-