PICT6031

Wszelka niepewność co do istnienia między zdarzeniami oh procesami relacji modelowej winna być powodem wzmożonej ^,C*^lanii lub w przenoszeniu wniosków i uogólnień. Pamiętać też należy że r °^MrOŻnoścj niepewności bądź utwierdzeniu wniosków służą badania wen^T*⁸^ Teoria modelu jako narzędzia poznania jest bardzo pożytcc no jako źródło określonej postawy badawczej, jak również ^?aró*-wspomagająca poprawne wnioskowanie i budowanie uogólnić'

2.4. Zmienne i wskaźniki w badaniach pedagogicznych

„Cała nauka opiera się na założeniu, że podobne zdarzenia zachodzą w podobnych okolicznościach" - napisał E.B. Wilson (Z.B. Wilson 1964). Na czyni polega owo podobieństwo zdarzeń i podobieństwo okoliczności? Otóż zdarzenie - to suma mitologicznych faktów i przysługujących im właściwości, okoliczności zaś to warunki i cechy wywołujące zdarzenie, towarzyszące mu oraz spowodowane przez nie. W sumie to co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku - to kilka podstawowych cech konstytutywnych dla danego zdarzenia, które przyjęło się w metodologii nazywać zmiennymi. Oto weźmy przykład zjawiska „sieroctwo społeczne". Bardzo złożony społecznie proces i skomplikowany stan psychiczny. Empirycznie jednak opisujemy go przez typologię głównych cech (czyli zmiennych) tego stanu. Należą do nich: opuszczenie przez rodziców (fizyczne), odtrącenie przez rodziców (stan emocjonalny), poczucie osamotnienia (stan psychiczny). Te trzy cechy (lepiej zespoły cech, w psychologii używa się określenia syndrom, syndrom osamotnienia) są głównymi, konstytutywnymi składnikami zjawiska, które poddajeihy analizie, obserwacji i opisowi. Oczywiście badamy także ich genezę, nasilenie, rodzaje, manifestacje, skutki, sposoby kompensacji i terapii. Każde jednak zjawisko posiada takie zmienne i w każdej sytuacji badawczej musimy umieć odszukać i nazwać zespół zmiennych tworzący jakiś fakt, zdarzenie lub proces.

2.4.1. Formułowanie zmiennych i ich rodzaje

lypologia zmiennych - to jakby rozbicie pojęcia na elementy przezeń oznaczone, lub inaczej przełożenie pojęcia na język empiryczny,

■Pi

obserwował nych mierzalnych równoważników. Termin „kryzys rodzi-_n,,” jeśli staje się w jakiejś konfiguracji częścią tematu badawczego jest warsztatowo, empirycznie nicinstruktywny. Badacz musi wybrać i nazwać cechy (zmienne), które tworzą, składają się na zjawisko „kryzys rodziny”.

Te zmienne muszą być takie, aby mogły być empirycznie poznawane, mierzone, liczone, opisywane. Mogą to być: liczba rozwodów, ilość sierot społecznych, zaburzenia w funkcjach prokreacyjnych rodziny, zaburzenia funkcji opiekuńczych i emocjonalnych, poziom wiedzy i przygotowanie rodziców do wspólnego życia itp. Nie jest to ani wyczerpująca, ani prawidłowa lista cech (zmiennych) empirycznych obrazujących kryzys rodziny.

Ich typologia zależy od tego, czy chcemy znać źródła czy przejawy zjawiska skutki wychowawcze i społeczne czy kontekst kulturowy.

Ustalenie i rejestracja zmiennych w badaniach jakiegoś zdarzenia czy procesu - oznacza decyzję, pod jakim względem będziemy badać zdarzenie czy proces. Znaczy to np. że inne cechy będziemy badać interesując się procesem dydaktycznym w klasie, a inne wówczas, gdy badać będziemy więzi nieformalne między dziećmi oraz ich pozycję w grupie. Przyjęte zatem przez badacza zmienne nadają badaniom kierunek, określają ich cel.

Jak choćby z powyższych przykładów widać, zmienne mogą być wyrażone ilościowo (wskaźnik rozwodów, liczba telewizorów, zagęszczenie klas szkolnych) lub jakościowo (przyczyny rozwodów, skutki nadmiernego zagęszczenia klas szkolnych, recepcja przekazów telewizyjnych).

Nie taki podział zmiennych jest jednak najważniejszy. Wydaje się bowiem, że w tym przypadku mamy do czynienia tylko z różnym stopniem ogólności zmiennych, a właściwie z różnym sposobem ich określania, zdefiniowania.

Znacznie ważniejsza jest świadomość, jaki jest związek między poszczególnymi cechami, jaki jest kierunek zależności między nimi. która wpływa na inne, a która podlega wpływom. W zależności od tego jedne zmienne nazywają się zmiennymi niezależnymi, a drugie zmiennymi zależnymi. Oto badamy poziom kultury rodzin robotniczych. Wśród cech (zmiennych) tego zjawiska przyjęliśmy i takie: wydatki na „życie kulturalne* oraz poziom dochodów. Jest oczywiste, że ta pierwsza będzie warunkowana przez drugą, czyli pierwsza będzie zmienną zależną, a poziom dochodów zmienną niezależną. Badamy aspiracje życiowe młodzieży. Wśród zmiennych wyłowiliśmy „plany dotyczące kształcenia” oraz „rodzaj środowiska rodzin-