psychologia religii4

128

czy i tylko jakiś poważny problem może spowodować podobne doświadczenie, To, czego doświadczył Paweł, często interpretowano w kategoriach poznawczych - uważano, że jego przeżycie., spcwodowało natychmiastową zmianę przekonań religijnych oraz pojawienie się zachowania, zgodnego z nową wiarą, Zatem - zgodnie z tradycyjnym paradygmatem - za wierzeniami podąża zachowanie. Taka prototypowa interpretacja Pawłowego nawrócenia, zakładająca pasywność podmiotu, jest jednostkowym determinizmem. Można określić ją jako p r e -dystyna*cyjną /używając terminu o teologicznej konotacji/ lub jako predys pozycyjną /zastosowawszy bardziej psychologiczne pojęcie/. Terminologia socjologiczna mogłaby służyć nam w tym wypadku określeniem "zdeterminowanie sytuacyjne”.

Taki sposób podejścia do kwestii nawróceń lansowany był przede wszystkim przez psychologów i psychoterapeutów i większość prac na ten temat wyszła spod piór badaczy owo podejście uznających. Wykazywali oni tendencję do psychologizowania fenomenu, Nadto wielu z nich doszło do wniosku, że z każdym, kto przyjmuje wiarę religijną ⁿcoś jest nie tak”, że religia jest co najwyżej symptomem problemów psychicznych, jeśli nie ich przyczyną,

W ostatnich latach poważnie zakwestionowano słuszność takiego podejścia, głównie za sprawą socjologów i psychologów społecznych, którzy zajęli się badaniami kilku nowych ugrupowań i ruchów religijnych. Podsumujmy krótko wyniki tyoh badań /szerzej o nich w: Richardson, 1979/:    .    * •

1,    Współczesne nawrócenie nie jest zdarzeniem "raz w życiu" i na "całe życie". Jest to raczej seria "przystąpień" i "wystąpień", którą można określić mianem kariery nawróceniowej /Richardson, 1980/, Wiele osób, szczególnie w przedziale wiekowym 18-25 lat, korzysta z dobrze rozwiniętej struktury możliwości środowiska społecznego "wypróbowując" szereg alternatyw. Znaczna część ludzi w trakcie indywidualnych karier koowersyjnych doświadcza różnorodności

i zmienności postaw ideologicznych i behawioralnych /vide: Richardson, Stewart, 1978; Galanter, 1980; Anthony i inni, 1978/.

2.    Z perspektywy "kariery konwersyjnej" innego znaczenia nabierają określenia "nagłe, dramatyczne i emocjonujące", używane w odniesieniu do zawrócenia Pawła. Decyzja o przystąpieniu /do ruchu religijnego/ może być podjęta nagle i towarzyszyć jej mogą znaczne emocje. Jednakże najsensowniejszą drogą rozpatrywania nawrócenia na nową wiarę jest traktowanie go jako /etapu w/ serii eksperymentów, do których jednostka

przystępuje z wielką ostrożnością /Straus, 1976/. Travisano /1970/ oraz Gordon /1974/ eksperymenty te nazywają alteroacjami. Sam fakt istnienia