religia a kultura0

102 RELIGIA A KULTURA

Przećiwstawiając^religię duchowości,..zapomina się o tym, że ludzie mogą ! poszukiwać świętości poprzez różnorodne zachowania, w tym również pr.żez | całą gamę zachowań destrukcyjnych. Ich_przykładem może być składanie swo-jjego życia lub życia*innych w ofierze bóstwu. Z kolei utożsamianie, przynależ-' mości do.sformalizowanego wyznania z aktywnością - z definicji, szkodliwą^dla rozwoju człowieka - jest również zaburzającym obraz zjawiska uproszczeniem.' Pomija się bowiem fakt, że wspólnoty religijne, parafie czy kongregacje, mogą stanowić istotne źródło wsparcia dla swoich członków.

Wspomniane powyżej polaryzacje między duchowością i religią stanowią zbytnie uproszczenie złożonego obrazu, w którym, jak pokazują badania empiryczne, jest miejsce na bardzo zróżnicowane rodzaje wpływu wywieranego na funkcjonowanie człowieka, zarówno przez religię, jak i przez duchowość.

Do zagadnienia duchowości będziemy wracać w dalszych rozdziałach książki, przy okazji prowadzonych nad tym zagadnieniem badań i refleksji teoretycznych.

Przedstawiona wielość sposobów operacjonalizowania zjawiska religii w ba-f daniach empirycznych i analizach teoretycznych wskazuje ną wagę konsekwen-cji^dokonywania.wyborów aspektów religii, będących przedmiolem_analizy. Wskazuje również na potrzebę doprecyzowywania, za każdym razem, zakresów stosowanych pojęć oraz na niewłaściwość traktowania jako pojęć zamiennych religii, religijności lub duchowości.

6. PSYCHOLOGICZNE MODELE ZMIANY

RELIGIJNOŚCI

6.1. Rozwój religijności

Jako dział psychologii religii, psychologia rozwoju religijnego ma bardzo długą historię, sięgającą lat 70. ubiegłego stulecia. Jednocześnie wiele problemów wyłaniających się w trakcie analizy tego procesu nadal pozostaje bez zadowalającego rozstrzygnięcia, np. pytanie o miejsce religii w rozwoju dziecka; o przyczyny różnic w stopniu rozwoju religijności między osobami o podobnym wieku i statusie; o to, jak można określić, że religijność jednej osoby jest bardziej rozwinięta niż innej itp.

Analiza publikacji, które w ciągu ostatnich 25 lat ukazały się w „Journal for the Scientific Study for Reiigion”, jednym z czołowych czasopism, publikujących prace empiryczne poświęcone psychologicznym aspektom religijności, wskazuje, że na 760 artykułów opublikowanych w tym czasie tylko 25 (czyli 3,3%) dotyczyło problematyki rozwoju religijności (Paloutzian, 1996).

Współczesne badania nad problematyką rozwoju religijności .indywidualnej prowadzone są z punktu widzenia czterech stanowisk teoretycznych:

-    po pierwsze, z pozycji psychologii rozwojowej, - z nastawieniem na wyodrębnienie stadiów j^wom^e^    podstawie rozwoLiŁJPJ^

znawczego i emocjonalhegojp^eckaJ

-    po drugie, z pozycji psychoanalitycznych - w celu wykazania związków • między obrazemfeogaa obrazem rodziców,

-    po trzecie, pojawiają się ujęcia tego zagadnienia w perspektywie międzykulturowej, tj. przedstawienia rozwoju religiinego_w jaiuąęhmóżnycji kulturi^systemóvv. religijnych,

-    po czwarte, prowadzone są badania nad rozwojem ducbowośdjzjeci ia-ko ich wrodzonej^właściwoścL.

Przesiedzimy teraz rezultaty osiągnięte w,ramach każdego z tych podejść. Za przykład klasycznych badań, zrealizowanych w ramach modelu rozwojowego, można uznać, oparte na teoriijMągętą,. badania JDąyida ElkindaJ1971). Elkind