S Górski Metodyka Resocjalizacji (47)

dzice - co noleży uznać jako poważny błqd w sztuce wychowania) chłopiec zaczqł otrzymywać oceny niedostateczne. Zauważmy jednak, że na poczqtku nie przestał się uczyć, a wręcz przeciwnie, jeszcze bardziefprzy-kładał się do nauki, lecz bez oczekiwanych rezultotów.

Dotychczasowy sposób zachowania nie dostarczał mu już nagród: jego potrzeba znaczenia społecznego nadal była niezaspokojona. Stracił akceptację kolegów, bo stał się najgorszym uczniem w klasie, odwrócili się od niego nauczyciele i zmieniły się postawy rodziców. Jak pamiętamy, człowiek zaprzestaje takich zachowań, które nie przynoszę mu nagród. Dlatego też chłopiec ów przestał czynić dalsze wysiłki w kontynuowaniu nauki szkolnej i zaczqł poszukiwać innych, bardziej skutecznych sposobósv zaspokojenia potrzeby znaczenia społecznego. Unikał szkoły, w której doznawał samych przykrości.

Podczas wagarów spotkał jemu podobnych rówieśników, zawiqzała się grupa, w której już nie wyniki w nou-ce decydowały o wysokiej pozycji, lecz zgoła inne wartości: pomysły w planowaniu „skoków", aby mieć papierosy i wino, spryt w łatwym zdobywaniu pieniędzy na kino itp. Chłopak okazał się inteligentny. Sam opracował sposób otwierania automatów telefonicznych, precyzyjnie obmyślał włamania do kiosków itp. Stał się liderom grupy. Okazoło się więc, że nowe sposoby zachowania przynoszę mu więcej nagród niż kar. Ponadto możliwość udanego sprawdzenia siebie w nowej sytuacji -(..a jednak nie jestem najgorszy, coś znaczę"), podziw ł podporzqdkowanie się kolegów z grupy — dostarczyły mu dodatkowych nagród. Dłotego też silnie .utrwaliła się jego przestępcza aktywność, z powodu której cała sprawa znalazła epilog w sędzię.

Przykład ten wykazuje, ze zarówno pozytywna jak i negatywna aktywność jednostki podlega takim samym prawom zachowania się człowieka. Zachowaniem tym rzę-dzę bowiem identyczne mechanizmy. Dotęd wskazywaliśmy, dlaczego człowiek podejmuje w ogóle jokękol-wlek aktywność i dlaczego aktywność ta przybiera takie, a nie inne formy. Wyjaśnienia wymaga jeszcze kwestia, dlaczego pewne zachowania przejawiaję się częściej niż inne I $q utrwalane.

Zjawisko to staje się zrozumiałe także dzięki zasadzie nagród i kar. Otóż bierze się ono stqd, że jednostka uczy się z czasem zaspokajania własnych potrzeb w określony sposób, tzn. powtarza te zachowania, które poprzednio przynosiły jej nagrody, natomiast unika tych działań, które w przeszłości były karzące. Tak np. jeśli dziecko wielokrotnie prosiło rodziców o pieniądze na własne wydatki i spotykało się z odmową (kara), to w przyszłości nie będzie już o nie prosić, lecz spróbuje zdobyć pieniądze innymi sposobami, np. podkradając je rodzicom lub sprzedając butelki.

Ponadto utrwalanie się pewnych zachowań jest wynikiem hierarchii celów życiowych jednostki. Dążenie do określonych, zazwyczaj doniosłych życiowo celów występuje częściej w ogólnej aktywności człowieka, niż dążenie do celów mniej ważnych.*

Prawidłowości powyższe wyjaśniają proces utrwalania się jednych form zachowania i zanikania innych. Człowiek potencjalnie ma do dyspozycji wiele różnych zachowań w poszczególnych sytuacjach. Jednak na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji osób ze. swego otoczenia, wybiera tylko określone zachowania, odrzucając pozostałe.    '

Jak to się dzieje, że ludzie zmieniają nawet silnie już utrwalone swoje zachowanie? Trzeba stwierdzić, że nie ma możliwości modyfikacji zachowania człowieka, jeśli bez przeszkód zaspokaja on wszystkie ważne dla siebie po* t r z e b y. Wtedy bowiem nie występuje konieczność zmiany aktywności. Przypomnijmy sobie przykład wykolejającego się ucznia. Zmienił on swoje postępowanie dopiero wówczas, gdy napotkał poważne trudności stosując dotychczasowe sposoby zaspokajania potrzeby znoczenia społecznego.

Otóż istnieją dwa typy okoliczności, które skłaniają jednostkę do modyfikowania własnych zachowań:

- przedstawiona już zmiana sytuacji, w której dotychczasowe sposoby zaspokajania potrzeb stają się nieskuteczne, tzn. przestają dostarczać jednostce nagród, np. uczeń, który dotąd niewielkim nakładem pracy uzyskiwał wysokie oceny, wskutek podniesienia wymagań, rtlr rnoir już osiągać takich samych ocen inaczej jak t jo/ zwiększenie wysiłku;

101