S Górski Metodyka Resocjalizacji (56)

W dotychczasowych rozważaniach wskazywaliśmy różne mechanizmy oddziaływania zewnętrznych nagród i kar na zachowanie się jednostki. Jednakże największe walory resocjalizacyjne majq nagrody i kary wewnętrzne, pochodzęce od samego wychowanka. Mechanizm tego rodzaju może powstać dopiero po uwewnętrznieniu przez jednostkę systemu nagród i kar społecznych. Istotę funkcjonowania tego mechanizmu jest bowięftL_wzmacnianie lub hamowanie własnych zachowań przez somq jedno-

'--—-—- j

Rozważmy nieco dokładniej ten proces. System postaw jednostki utrzymuje się w stanie względnej równowagi. która polega na zgodności postaw odnoszęcych się do tego samego obiektu oraz na takiej ich współzależności, że zmiana jednej postawy pociqga za sobq zaburzenia równowagi w całym ich systemie. Jednq z ważniejszych prawidłowości funkcjonowania człowieka jest jego ¹ d q ż n o ś ć do z o c.h o wa n i a lub przywracania r ó w jlo w a    u postaw.

Dężność ta niejest wrodzona, lecz ksztattOl^^śig w toku osobniczego rozwojd człowieka. W procesie tym można wyróżnić trzy stadia.

Poczętkowo jednostka nie posiada jeszcze żadnych postaw i nie ma żadnych norm postępowania. Jej zachowania wyznaczone sq opiekuńczymi działaniami rodziców, którym dziecko bezwzględnie podlega.

Z czasem uczy się ono, że pewne zachowania przynoszę nagrody, zaś. inne kary i zaczyna wyrabiać sobie pewne ustosunkowania do różnych elementów rzeczywistości. Oto np. na tym etapie dziecko odczuwa przykrość z powodu popełnionego kłamstwa, jednakże nie dlatego, że uważa je za czyn zły, lecz dlatego, że przewiduje w związku z tym surowq karę.

Dopiero w następnym stadium pojawia się nowy element. Mianowicie już sam nieuczciwy czyn budzi w jednostce uczucie przykrości, mimo że wiadomo, iż nie zostanie wykryty i n|e grozę jej żadne sankcje. Jest to poczętek rozwoju s^um tjrnia człowieka: Czyny dotychczas karane zewnętrznie, uzyskuję teraz sankcję wew^t rznę, wtórnę w stosunku do poprzedniej, lecz coraz bardzfej niezależnę.

Jeżeli na tym etapie rozwoju występi sprzeczność między poznawczym komponentem postawy np. w stosunku do rodziców a zachowaniem jednostki wobec nich, to sytuacja ta stanie się dla młodego człowieka silnie karząca wewnętrznie i będzie on dążył do jej zmiany, bądź to przez modyfikację komponentu poznawczego postawy, bądź przez modyfikację zachowania tak, aby elementy te znów stały się zgodne.

Na tym więc polega działanie sumienia, czyli mechanizmu nagradzania i karania wewnętrznego, który jest najważniejszym regulatorem zachowania się człowieka, a jego ukształtowanie stanowi jedno z isfótnfejszych zadań resocjalizacji.

Rozpatrując nagradzanie i karanie wewnętrzne w kategoriach pełnionych przez jednostkę ról społecznych, warto zauważyć, że zgodność postępowania człowieka z wzorem danej roli również może być źródłem nagród i kar, zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych.

W pierwszym wypadku jednostka traktuje zgodność własnego zachowania z wymaganiami roli jako środek do osiągnięcia jakichś'*wartości nagradzających (np. aprobata społeczna), lub służących zabezpieczeniu się przed przykrymi sankcjami (np. odrzucenie przez grupę). Tak jest wtedy, gdy np. wychowanek właściwie nie ma ochoty brać udziału w złodziejskim wypadzie, ponieważ jednak grupa oczekuje tego od swoich członków, uczestniczy on w kradzieży, aby nie narazić się na karzące sankcje.

W drugim wypadku natomiast, zgodność postępowania z obowiązującą rolą stanowi dla jednostki cel jej motywacji. Tzn. poprzez zgodność zachowania *1 normą nie chce ona ntczegQ_gsiqgac, oni też nicżego-umkać. pragnie jedynie utrzymać wspomniany stan równowagi, co można określić jako wierność przyjętemu przez człowieka wzorowi postępowania;'Z sytuacją tego rodzaju mamy do czynienia np. Wówczas, kiedy wymieniony wychowanek urządza złodziejskie „skoki" nie ze względu na grupę, lecz dlatego, że przykro (karząco) odczułby on fakt „niewykorzystania" nadarzających się okazji kradzieży, gdyż przyjął wzór postępowania złodziejskiego.

Wykorzystanie w resocjalizacji sposobów pełnienia przez wychowanka ról społecznych, jako źródła nagradzania i karania wewnętrznego, wymaga uwewnętrznie-

119