skan0039

80    ♦ ROZDZIAŁ 3

dzący rozmowę kwalifikacyjną jest roztargniony i nie potrafi skupić uwagi na tym, co mówi kandydat (Bie-sanz i in., 2001; Harris. Perkins, 1995). Mając natomiast motywację, aby stworzyć sobie właściwe wyobrażenie o przyszłym pracowniku, nie rozprasza się, nie sugeruje oczekiwaniami i widzi kandydata takim, jaki jest on naprawdę. Sarah może więc mieć nadzieję, że rozmawiający z nią prawnik nie będzie się za bardzo spieszył. W przeciwnym razie może paść ofiarą samospełniająceego się proroctwa. Zobacz ćwiczenie Spróbuj!, aby się przekonać, jak przezwyciężać własne samospełniające się proroctwa.

Kulturowe wyznaczniki schematów Czy zdarzyło ci się kiedyś, że poznając przedstawiciela innej kultury, byłeś zaskoczony jego uwagami i wspomnieniami o twoim kraju? Jeśli tak, to przyczyną mogło być patrzenie na rzeczywistość przez pryzmat innych schematów. Tim Wilson doświadczył tego, gdy był nastolatkiem. Pewnej niedzieli jego rodzina gościła na obiedzie Irańczyka. Człowiek ten, nazwiskiem Khe-tabdari, przyjechał do Stanów Zjednoczonych po raz pierwszy zaledwie przed kilkoma dniami. Gdy zjawił się w domu Wilsonów, Tim z zaciekawieniem oglądał mecz futbolowy w telewizji. Kiedy pan Khetab-dari zdjął płaszcz i został przedstawiony rodzinie, spojrzał w telewizor i odsunął się z przerażeniem na widok mężczyzn w śmiesznych strojach, rzucających się jeden na drugiego. „Ojej, co oni robią?” — zapytał. Pan Khctabdari nie wiedział nic o futbolu i me mógł sobie wyobrazić, dlaczego ogromni mężczyźni biegają po boisku w dziwacznych ubraniach i kaskach ani dlaczego Tim i jego rodzina ich oglądają. Futbo: amerykański był dla schematów świata pana Khetab-dari czymś tak obcym, że to, na co patrzył, budziło w nim przerażenie.

Oczywiście ważnym źródłem naszych schematów jest kultura, w której dorastamy. W schematach wpajanych przez kulturę zawierają się struktury pojęciowe, które kształtują nasze rozumienie i interpretację świata. W rozdziale 5 zobaczymy, że ludzie w różnych kulturach tworzą całkowicie odmienne schematy własnej osoby i świata społecznego, co wywołuje pewne ciekawe konsekwencje. Na razie poprzestaniemy na stwierdzeniu, że schematy, których uczy nas kultura, wywierają silny wpływ na to, co zauważamy w święcie i co utrwalamy w pamięci.

Jeden z badaczy przeprowadził na przykład wywiad ze szkockim osadnikiem oraz z miejscowym pasterzem z plemienia Bantu, mieszkającymi w południowo-wschodniej Afryce, a posługującymi się językiem swazi (Bartlett. 1932). Obaj mężczyźni byli przed ro-

Spróbuj!

Unikanie samospełniającego się proroctwa

1.    Zastanów się nad własnymi schematami i oczekiwaniami dotyczącymi grup społecznych, zwłaszcza tych, które nie bardzo lubisz. Mogą to być przedstawiciele pewnej rasy lub grupy etnicznej, konkurencyjnej korporacji studenckiej, partii politycznej albo osoby o odmiennej orientacji seksualnej. Dlaczego nie lubisz członków tej grupy? Może pomyślisz: „Między innymi dlatego, że ile razy mam kontakt z tymi ludźmi, wydają mi się chłodni i nieprzyjaźni". I może będziesz miał rację. Jest prawdopodobne, że odnoszą się do ciebie chłodno i nieprzyjaźnie, ale nie dlatego, że tacy są z natury, lecz dlatego, że w ten sposób reagują na twoje zachowanie.

2.    Wykonaj następujące ćwiczenie, którego celem jest przeciwdziałanie samospełniającym się proroctwem. Znajdź kogoś, kto jest członkiem grupy, której nie lubisz, i wdaj się z nim w rozmowę. Na przykład usiądź koło takiej osoby na zajęciach lub odezwij się do niej na imprezie czy na zebraniu.

Staraj się sobie wyobrazić, że jest to najuprzejmiejsza, najżyczliwsza i najmilsza osoba, jaką znasz. Bądź najgrzeczniejszy i najserdeczniejszy, jak tylko potrafisz. Nie popadaj jednak w przesadę. Jeżeli nigdy dotąd nie rozmawiałeś z tą osobą, to możesz się wydać podejrzany, zachowując się nagle j jak przyjaciel od kołyski. Sztuka polega na tym. aby zachowywać się tak, jakbyś oczekiwał, że twój rozmówca będzie nadzwyczaj uprzejmy i życzliwy.

3. Obserwuj reakcje rozmówcy. Czy nie dziwi cię, \ jak życzliwie się do ciebie odnosi? Ludzie, których i uważałeś za osoby z gruntu chłodne i nieprzyja- j zne, prawdopodobnie zachowają się w sposób ’ życzliwy i serdeczny w odpowiedzi na twoje podejście. Jeżeli nie uda się to za pierwszym razem, spróbuj przy okazji jeszcze raz czy drugi nawiązać kontakt z tą osobą. Najprawdopodobniej przeko- i nasz się, że życzliwość naprawdę rodzi życzliwość | (zob. rozdział 10).