skan0033

84 ♦ ROZDZIAŁ 3

Informacja o proporcji podstawowej

Informacja o częstości występowania przedstawicieli różnych kategorii w danej populacji.

Heurystyką zakotwiczenia i dostosowania

Skrót myślowy polegający na posługiwaniu się liczbą lub wartością jako punktem wyjścia, do którego często w niewystarczającym stopniu dostosowuje się swoją ocenę.

Kategoryzacja rzeczy według ich reprezentatywności jest często bardzo rozsądnym postępowaniem. Gdybyśmy nie posługiwali się heurystyką reprezentatywności, jak inaczej moglibyśmy rozstrzygnąć, skąd pochodzi Brian? Czy nie pozostałoby nam nic innego, jak po prostu losowo wybrać stan, nie próbując oceniać podobieństwa Briana do naszego wyobrażenia o studentach ze stanu Nowy Jork w porównaniu ze studentami z innych regionów? Okazuje się, że dysponujemy jeszcze innym źródłem informacji. Jeżeli nie wiemy nic o Brianie, to rozsądne byłoby przypuszczenie, że jest on ze stanu Nowy Jork, bo na uniwersytetach stanowych studiuje więcej osób z danego stanu niż spoza jego granic. Jeżeli przyjdzie nam na myśl Nowy Jork, to znaczy, że posługujemy się informacją o proporcji podstawowej, czyli informacją o względnej częstości występowania przedstawicieli różnych kategorii w danej populacji, na przykład biorąc pod uwagę odsetek studentów pochodzących ze stanu Nowy Jork na nowojorskim uniwersytecie stanowym.

Co robią ludzie, gdy mają do dyspozycji zarówno informację o proporcji podstawowej (np. wiedzą, że na uniwersytecie jest więcej Nowojorczyków niż Kalifor-nijczyków), jak i sprzeczne z nią informacje o konkretnej osobie (np. wiedzą, że Brian jest opalonym blondynem o pogodnym usposobieniu, który lubi wylegiwać się na plaży)? Kahneman i Tversky (1973) wykazali, że ludzie umiarkowanie korzystają z informacji o proporcji podstawowej, zwracając większą uwagę na reprezentatywność cech danej osoby dla określonej kategorii (np. Kalifomijczyków). Nie jest to zła strategia, jeżeli infonnacje o tej osobie są bardzo rzetelne, może jednak przysporzyć kłopotów, jeżeli informacje są tylko powierzchowne. Biorąc pod uwagę fakt, że na nowojorskich uniwersytetach stanowych nie studiuje wielu Kalifomijczyków, musielibyśmy mieć bardzo mocne argumenty, że ktoś rzeczywiście pochodzi z Kalifornii, abyśmy mogli zlekceważyć statystykę i uznać tę osobę za jeden z niewielu wyjątków. Zważywszy na to, że da się bez trudu znaleźć ludzi z zachodnich stanów, którzy mają jasne włosy, ciemną karnację i lubią chodzić na plażę, lepiej byłoby w tym wypadku posłużyć się statystyką.

Nie chcemy przez to powiedzieć, że ludzie zupełnie ignorują informację o proporcji podstawowej (Koehler. 1993, 1996). Planując rozstawienie zawodników, trenerzy baseballu uwzględniają ogólne prawdopodobieństwo, że leworęczny odbijający przechwyci piłkę leworęczne-miotacza, a obserwatorzy ptaków rozpoznając poszczególne osobniki, uwzględniają rozpowszechnień ,. różnych gatunków na danym obszarze („Raczej nu jest to zimorodek, bo nigdy dotąd nie widziano go w tej okolicy”). Problem polega na tym, że ludzie często za bardzo skupiają się na indywidualnych cecha." przedmiotu obserwacji („Zdaje się, żc ma brązowe podgardle. Hmm, może to jednak zimorodek”), zz mało natomiast kierują się statystyką.

W dawnych czasach sądzono na przykład, że lek n: daną chorobę musi przypominać jej objawy, czyli b; i dla nich reprezentatywny, jakkolwiek jest to pogląd błędny. Ludzie wierzyli kiedyś, że jedzenie płuc b-u leczy astmę, bo lisy mają bardzo silny układ oddecho wy (Mili, 1843). Opieranie się na reprezentatywności utrudniało niekiedy poznawanie prawdziwych przyczyn choroby. Na początku XX wieku w komentarze redakcyjnym jednej z waszyngtońskich gazet skry: kowano lekkomyślne wydawanie pieniędzy z funt. szów federalnych na sprawdzanie nieprawdopodob-j nych hipotez dotyczących przyczyn malarii, jak n* przykład absurdalne przypuszczenie niejakiego Walt* ra Reeda, że malarię wywołują, nie wiadomo dlaczego, moskity (Nisbett, Ross, 1980).

Kierowanie się wartością wyjściową: heurystyką zakotwiczenia i dostosowania Wyobraź sobie, ~r jesteś sędzią i zastanawiasz się, jaki wydać wyrok •_ oskarżonego o popełnienie gwałtu. Są najróżniejsza istotne fakty, które możesz wziąć pod uwagę, podejmując tę ważną decyzję, na przykład waga przestępstwa, wytyczne sądu stanowego lub federalnego oraz! własna opinia o prawdopodobieństwie ponownego <k> j puszczenia się gwałtu przez oskarżonego. O dziwę \ możesz również ulegać wpływom całkiem nieistotm ci \ liczb, które przychodzą ci na myśl. na przykład zwiaz»-; nych z poprzednim wydanym przez ciebie wyrołde® j albo z faktem, że poprzedniego dnia uczestniczyć, j w przyjęciu z okazji siedemdziesiątych piątych urodź * ; Myśląc o liczbie 75, możesz wydać bardziej suro** wyrok niż wtedy, gdy masz w pamięci liczbę 5.

W takim wypadku posługiwałbyś się heurystyie* zakotwiczenia i dostosowania (Tversky. Kahner 1974), skrótem myślowym polegającym na posług • ag| niu się liczbą lub wartością jako punktem wyjścia. -Jtr j którego w niewystarczającym stopniu dostosowuje .-■< j swoją ocenę. Mając w głowie liczbę 75, możesz per i śleć „Hmm, siedemdziesiąt pięć to chyba za widf. j dam facetowi sześćdziesiąt lat”. Mając w głowie ! bę 5, możesz użyć jej jako punktu wyjścia i tnx%