WSP J POLN254123

443

Przezwiska zentowane są nazwiska pochodzenia niemieckiego (Schmidt, Szulc, Erdman, Bruckner, Stein), wschodniosłowiańskiego [Wawiłow, Timofiejew, Hrabec, Be-reza, Ostapiuk), litewskiego (Dowgird, Zemajtis, Bujwid, Radziwiłł, Santor), czeskiego i słowackiego [Mrożek, Vrtel, Hawranek, Sedlak, Teslar). Rzadziej spotykamy nazwiska pochodzenia włoskiego (np. Codello, Nardelli, Zanussi, Bacciarelli, Semadeni), francuskiego (np. Benoit, Dubois, Deskur, Dupom, Pu-get albo Puszet), węgierskiego (np. Toth, Ujwary, Csató, Gabor, Polony i). Niektóre nazwiska obce zachowały oryginalną pisownię, inne uległy graficznej, fonetycznej i morfologicznej adaptacji do języka polskiego.

Przezwiska

Przezwiska to klasa nazw osobowych, która współcześnie charakterystyczna jest głównie dla środowiska chłopskiego i uczniowskiego. Genetycznie (podobne tworzywo) i funkcyjnie (mogą one wystąpić przy imieniu) są one bliższe nazwiskom niż imionom. Obie te klasy łączy również spontaniczny charakter procesu antroponimizacji. Do konstytutywnych cech przezwiska zaliczyć można przede wszystkim nieoficjalność, fakultatywność (imiona i nazwiska są obowiązkowe) i wtórność (chodzi tu o społeczne odczucie, że nie są to nazwy osobowe „właściwe”). Od nazwisk różnią się przezwiska również tym, że nie są one dziedziczone i mają inną denotację (przezwisko jest w zasadzie indywidualne, nazwisko obejmuje wszystkich członków rodziny). Większość współczesnych nazwisk wywodzi się zresztą z dawnych przezwisk, które stopniowo zatracały zdolność bezpośredniej lub pośredniej charakterystyki nosiciela (jest to proces swoistej desemantyzacji) i rozszerzały’ swoją denotację na innych członków rodziny. W tym drugim wypadku czynnikiem umożliwiającym przeniesienie nazwy była styczność desygna-tów. Następstwem tych zmian było przechodzenie nazwy na kolejne pokolenia, czyli zwyczajowe dziedziczenie nazwy.

Możliwość odtworzenia motywów' i sytuacji, jakie towarzyszyły powitaniu przezwiska, daje dogodną sposobność do ustalenia głównych typów’ kreacji onomastycznej w zakresie antroponimii. Może to rzucić światło także i na genezę wielu nazwisk, głównie odapelatywnych.

Ze w’zględu na sposób, w jaki nazwa wiąże się z desygnatem, wyróżnić można dwa typy nominacji: nominację bezpośrednią (wyraz motywujący nazwy użyty jest w swoim podstawowym znaczeniu) i pośrednią (wyraz motywujący nazwę użyty jest metaforycznie lub metonimicznie).

Typ nominacji bezpośredniej jest reprezentowany przez następujące grupy:

a) przezwiska zawierające charakterystykę cech zewnętrznych osoby nazywanej, np. Gruby, Duży (bo „wysoki i tęgi”), Garbaty, Cysty, Siwoń („mo siwiejunce włosy”);