WSP J POLN254194

519

Wyrazy tcmiiyomc i wyrazy-klucig

Wyrazy tematyczne są to wyrazy niegramatyczne, mające najwyższe częstości w tekstach danego autora i danego stylu. Na przykład do wyrazów tematycznych Pana Tadeusza należą m.in. sędzia, hrabia, zamek, bron, szlachta (Sambor, 1969). Z kolei dla pieśni ludowej charakterystyczne wyrazy tematyczne to las, koń, dziewczyna, płakać, noc (Bartmiński, 1976).

W przeciwieństwie do wyrazów tematycznych wyrazy-klucze są pojęciem relacyjnym: określamy je przez porównanie słownictwa danego tekstu ze słownictwem przeciętnym, uznanym za normę, podaną w ogólnym słow'-niku frekwencyjnym.

Wyrazy-klucze można traktować jako wyrazy charakterystyczne dla danego tekstu, autora, stylu itd. Wyrazy-klucze znamy intuicyjnie: któregoż to z poetów' współczesnych zdradzają słowa księżyc i skrzypce?

Z podanych wyżej określeń wyrazów tematycznych i wyrazów-kluczy wynika, że pojęcia te pozostają w relacji inkluzji, tzn. wszystkie wyrazy-klucze są równocześnie tematyczne, ale nie odwrotnie.

Guiraud poszukiwał wyrazów'-kluczv w poezji sześciu francuskich sym-bolistów, przyjmując za podstawę porównań ogólny słownik frekw'encyjnv języka francuskiego XIX w. Yander Bekea. Na przykład w Kwiatach zła Baudelaire’a wśród piętnastu najczęściej występujących wyrazów' znalazły się: anioł, serce, niebo, słońce, dusza, miłość, cierpienie, noc, czarny, cichy, które w słowniku Yander Bekea były notowane pod numerami od 120 do 2420. Wyrazy te reprezentują słownictwo typow^re dla liryki miłosnej XIX w. Z kolei ujawniono, że np. wyrazy-klucze Valery’ego są o wiele bardziej „ekscentryczne” i oryginalne (rzadsze w słowniku ogólnym). Tą metodą można określać stopień oryginalności wyrazów'-kluczy danego tekstu lub autora.

Pogłębiona analiza wyrazów'-kluczy w liryce miłosne; Słowackiego pokazała, że centralnemu pojęciu miłości odpowiada szereg nazw', takich jak: serce, łza, miłość, kochać; pojęciu kochanki odpowiadają nazwy: kochanka, dziewica, anioł, gwiazda, róża\ serce pełni funkcję nazwy tematu i nazwy konstrukcji „ja” lirycznego itd. (Skubalanka, 1966). Są to wyrazy tematyczne wspólne całej liryce miłosnej XIX w'.

Wśród dziesięciu pierwszych wyrazów-kluczy Wesela Wyspiańskiego znalazły się takie, jak serce, dusza, krew, sen, duch, koń, złoty, spać, wicher, słuch (Błaszkiewicz, 1977; cyt. za Sambor, 1978). W polach semantycznych, do których należą wyrazy-klucze Wesela, wyróżniają się np. wśród nazw kolorów kolor\' ekstremalne: czarny, złoty, krwawy, wśród przymiotników oceniających - przeklęty i okropny.

Do wyrazów tematycznych Uspokojenia Słowackiego należą niewątpliwie określenia miejsca {ulica, miasto, kolumna, kościół, rynek) i uczestników akcji {lud, koń) oraz wyraz)' takie, jak ciemny, krzyż, piorun, anioł - stałe atrybuty poezji romantycznej (Sambor, 1978).