Łacina 4

LECTIO PRIMA

De Troia

Poeta fabulam narrat. Graeci ad Asiam navlgant; Troiam obsident. Troiani et Graeci diu pugnant. Troiac incólae multos Graecos necant. Tum Graeci equum ligneum aediflcant. Troiani eąuum ligneum vident et intra Troiac muros portant. Tandem Graeci Troiae incólas superant. Dea Venus apparet et Aeneam admónet: „Ad Italiae pulchras oras propera! Graecos non timete!” Aeneas bonae deae paret et per multas terras errat. Tandem ad Italiam navigat. In Italia patriam novam parat.

poeta, -ae m - poeta fabuła, -ae f - baśń, bajka, opowiadanie narro, -are — opowiadać Graeci - Grecy ad (z acc.) - ku, do navigo, -are - żeglować, płynąć obsideo, -ere - oblegać diu - długo pugno, -are - walczyć incóla, -ae m — mieszkaniec multos Graecos - licznych Greków neco, -are - zabijać tum — wtedy, potem eąuum ligneum - drewnianego konia (biernik)

aedifico, -are - budować video, -ere - widzieć, spostrzegać intra (z acc.) - wewnątrz murus, -im- mur

porto,' -are - nieść, przynosić, przenosić tandem - w końcu, wreszcie

supero, -are - pokonywać, zwyciężać dea, -ae / - bogini appareo, -ere - ukazywać się Aeneas, -ae m - Eneasz admoneo, -ere - upominać, przypominać, wzywać pulchra - ładna, piękna ora, -ae / - brzeg propero, -are - podążać, pospieszać timeo, -ere - bać się bona - dobra

pareo, -ere - być posłusznym

per (z acc.) - przez

terra, -ae / - ziemia, kraj

multa, -ae - liczna

erro, -are - błąkać się, tułać się

patria, -ae / - ojczyzna

nova, -ae - nowa

paro, -are - przygotowywać, nabywać, zyskiwać in (z abl.) - w

Objaśnienia gramatyczne

Uwaga. Pomocą przy utrwalaniu, systematyzowaniu i uzupełnianiu wiadomości z gramatyki powinien być podręcznik gramatyki języka łacińskiego.

Deklinacja

Rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki podlegają odmianie zwanej deklinacją (declinatio).

Rzeczowniki odmieniają się w łacinie, jak w języku polskim przez:

1)    rodzaje (genera):

genus masculinum m - rodzaj męski, gonus femininum /    - rodzaj żeński,

genus ncutrum n - rodzaj nijaki;

2)    liczby (numeri):

numfirus singularis (sing.) - liczba pojedyncza, mimcrus pluralis (plur.) — liczba mnoga;

3)    przypadki, których jest sześć:

OUBUS nominativus (nom.)    -    mianownik,

casus genetivus (gen.)    -    dopełniacz,

casus dativus (dat.)    -    celownik,

casus accusativus (acc.)    -    biernik,

casus ablativus (abl.)    -    narzędnik,

casus vocativus (voc.)    -    wołacz.

W języku łacińskim jest pięć typów odmian rzeczownika - czyli pięć deklinacji, a przynależność wyrazu do danego typu poznajemy po zakończeniu gcnctivu singularis. Ucząc się rzeczowników zapamiętać musimy dwa przypadki: nominativus singularis, który wskazuje rodzaj oraz genetivus, wskazujący deklinację.

Uwaga. Język łaciński wywodzi się z pnia indoeuropejskiego, w którym istniało osiem przypadków określanych dziś łacińskimi nazwami: nominativus, genetivus, dalivus, accusativus, Imdrumcntalis, ablativus, locativus i vocativus. W łacinie liczba przypadków zmniejszyła się; łaciński ablativus łączy w sobie trzy, pierwotnie formą i znaczeniem różne, przypadki: ablativus-Hepurulivus odpowiadający na pytanie skąd?, instrumentalis odpowiadający polskiemu narzęd-ulkowi na pytanie czym? i locativus odpowiadający polskiemu miejscownikowi - na pytanie gilzie, w kim, w czym? Localivus w języku łacińskim utrzymał się jedynie w formach: domi w domu, ruri - na wsi, Romae - w Rzymie, Corinthi - w Koryncie. W języku polskim przypadków mamy siedem, gdyż zaniknął ablativus, którego funkcję przejął genetivus.

Przymiotniki odmieniają się tak, jak rzeczowniki deki. I, II i III, n o przynależności do danej deklinacji decyduje zakończenie nominativu.

Uwaga. 1. Nominativus i vocativus singularis i pluralis są sobie równe z wyjątkiem i/nożowników II deki. rodzaju męskiego zakończonego w nom. sing. na -us (voc. na -e) I zakończonych na -ius (voc. na -i). 2. Dativus i ablativus pluralis we wszystkich deklinacjach ni| Nobio równe. 3. Accusativus i vocalivus singularis rodzaju nijakiego są równe nom.; w plur. i/uozowniki rodzaju nijakiego mają w nom., acc. i voc. końcówkę -a.