416 417

WIERSZ O MĘDRCACH

1

Chodzi - oczywiście - o Mędrców Mickiewicza. Wiersz, który zwykliśmy wiązać z liryczną twórczością poety, chociaż powiedziano o nim nie bez słuszności, iż spośród wszystkich utworów religijnych Mickiewicza z okresu rzymsko-drezdeńskie-go¹ on jeden może być nazwany poematem, analogicznym do Farysa, „poematem symbolicznym, posiadającym akcję w przestrzeni”². A z równym uzasadnieniem można by także o nim powiedzieć, iż w krótkich ramach strof pięciu zamyka opowieść o dramacie; iż sam jest jakby miniaturą dramatu ujętego w opowieść poetycką.

Jakże oba te obce rodzajowo elementy - opowiadanie i akcja dramatyczna - służą w Mędrcach zadaniom wypowiedzi lirycznej?

2

Spróbujmy prześledzić bieg akcji tego „dramatu".

Strofa pierwsza - to jej zawiązanie. Od razu na początku jawią się główni aktorzy: „nieczuli” i dumni mędrcy. Ze snu budzi ich wieść o Bogu, który się pojawił wśród ludzi i przemawia o wieczności. Oto sytuacja sceny, jaką odstania kurtyna w prologu tego „dramatu”. Podano ją widzowi w czterech pierwszych wersach utworu. Dwa następne mówią o reakcji mędrców. „Zabić go!” Dlaczego? Bo narusza ład rozumem ustalony: objawił się w i d o m i e wśród tłumu i - w dodatku 1 „o wieczności przemawia!” Postawił ich wobec zagadki, która urąga rozumom. Nie daje im zasnąć „Spokojność nam miesza!"

A więc najprostsza rada: „Zabić go!” Ale jak to uczynić? Nie we dnie przecie, bo obronią go tłumy.

Tym pytaniem zamyka się strofa. Zapada kurtyna, pozostawiając widza w niepewności wobec sprawy, którą postawili sobie tamci. W ten sposób staje się ona zawiązaniem akcji. Intryga w postaci zabójczych zamiarów powziętych przez mędrców jest już gotowa. Ale jak to uczynią i czy im się to uda? Oto czynniki, które stwarzają dynamikę „dramatu”.

Strofa druga - to jakby jego akt pierwszy Po prologu, w którym wprowadzono postaci i zawiązano akcję, przychodzi działanie. W pierwszej połowie strofy ukazano przygotowanie: mędrcy ostrzą swą broń: rozumy - oczywiście W nocy, bo boją się „rzeszy”; bo są to przygotowania do zbrodni. Jak przystało na mędrców, ostrzą je na

1

' Mędrcy należą do tych wierszy Mickiewicza, o których z całą pewnością wiadomo, iż pochodzą z okresu drezdeńskiego; sam poeta zaświadczy! to notatką na autografie: „Myślano we Francji, pisano w Dreźnie”.

2

I. Chrzanowski, Na szczytach polskiej liryki religijnej, w książce: Literatura a naród, s. 162.