578

i kauzatywne derywowane są od rzeczowników funkcjonujących jako językowe wyrażenia predykatów w strukturach predykatowo-argumentowych, stąd nazwy przedmiotów rozumiane są tam jako nazwy zestawów cech przysługujących denotatowi nazwy, a formanty informują o posiadaniu, nabywaniu lub powodowaniu nabywania tych cech przez jakiś przedmiot. Natomiast formacje, które zamierzamy teraz omówić, derywowane są od rzeczowników funkcjonujących jako językowe wyrażenia argumentów w strukturach predykatowo-argumentowych. Argumenty te są z reguły implikowane przez predykaty wieloargumentowe, będące wykładnikami różnych relacji zachodzących między przedmiotami. Na podstawie znajomości tych relacji możemy interesującym nas rzeczownikom - wyrażeniom argumentowym, stanowiącym bazy dla czasowników, przypisać odpowiednie pozycje syntagmatyczne (role semantyczne, por. s. 379). Z analizy przykładów (i ich użyć) wynika, że są to role instrumentu, tj. narzędzia i materii pomocniczej, wytworu, obiektu, miejsca i czasu.

Proces derywacyjny czasowników tej grupy jest syntetycznym sposobem wyrażenia relacji semantycznych i polega na zespoleniu w jednej jednostce leksykalnej wykładników predykatu i jednego z jego argumentów o odpowiedniej roli. Pozostaje on w ścisłym związku z analitycznym sposobem wyrażenia tych stosunków, tzn. z wyrażeniem zdaniowym, w którym predykat i argument posiadają odrębne wykładniki językowe: czasownik i zależny od niego składniowo rzeczownik, por. Jan maluje portret Anny —> Jan portretuje Annę, Jan pokrywa ulicę asfaltem —> Jan asfaltuje ulicę, Jan usuwa śnieg z ulicy —> Jan odśnieża ulicę (wyrażenia bardziej rozczłonkowane mogą jednocześnie być traktowane jako parafrazy omawianych tu derywatów). Jak widać z tego porównania, wykładnik argumentu - rzeczownik - wchodzi do derywatu jako jego temat słowotwórczy, a wykładnik predykatu - czasownik - reprezentowany jest przez formant (prosty lub złożony).

4.2.3.I. Większość derywatów tego typu stanowią formacje paradygmatyczne. W roli formantów funkcjonują tu przede wszystkim czasownikowe sufiksy tematyczne -owa- (-«/-), rozszerzony -iz-owa- (-iz-uj-) ew. -yfik-owa- (yfik-uj-) oraz -i- (-0-), rzadziej -a- (-aj-). Nie są one wyspecjalizowane w przekazywaniu określonych znaczeń predykatów, lecz są globalnymi zastępnikami czasowników o różnych treściach, a rodzaj relacji między nimi i podstawami jest dedukowany ze wszystkich składników struktury zdaniowej, opartej na derywacie.

Na płaszczyźnie formalnej derywaty te odpowiadają połączeniu orzeczenia czasownikowego z dopełnieniem lub rzeczownikowym członem luźnym (tradycyjnym okolicznikiem, dlatego nazywane były formacjami dopełnieniowo--okolicznikowymi, por. Grzegorczykowa 1969a). Jest to spostrzeżenie o tyle ważne, że niektóre derywaty wydają się automatycznymi ściągnięciami grupy orzeczenia z rzeczownikiem na wzór formacji o wyraźnym ustosunkowaniu, por. przestankować ‘stawiać znaki przestankowe’. Na tym schemacie formalnym opiera się również ekwiwalencja omówionych wyżej (s. 575) struktur typu czatować ‘stać na czatach’, koncertować ‘dawać koncert’.

578