IMGi74

290 Część n. Interakcyjne funkcje nauczyciela POSTĘPOWANIE NAUCZYCIELA

W poniższej czytance, zatytułowanej „Liga Irokeska”, znajdują się dwa sądy ogólne, wokół których miała być skupiona lekcja. Owe sądy ogólne, czyli „idee naczelne”, oraz zawarte w nich główne pojęcia umożliwiają dokonywanie porównań między różnymi kulturami w różnych czasach. Pojęcia te wyróżniliśmy kursywą.

1.    Ludzie łączą się w celu stworzenia systemu rządów.

2.    W systemie rządów ludzie obejmują rozmaite role i przyjmują rozmaite obowiązki.

Liga Irokeska

Na odbytym w Albany koło Nowego Jorku w 1754 roku spotkaniu delegatów z amerykańskich kolonii Franklin przedstawił „plan zjednoczenia". Według planu każda kolonia miała wybrać swoich reprezentantów do „wielkiej rady”. Rada ustanawiałaby prawa obowiązujące we wszystkich koloniach. Skąd zaczerpnął Franklin ów pomysł? Bardzo możliwe, że od Indian Irokezów.

200 lat przed konferencją w Albany sześć plemion irokeskich połączyło się w celu utworzenia Ligi Irokeskiej. Pierwszym celem Ligi było zaprowadzenie pokoju między Irokezami. Później połączeni Ligą Irokezi stali się potężnym przeciwnikiem w toczonych wojnach.

W strukturze władzy mężczyznom i kobietom przypadły odmienne role. Kobiety wybierały mężczyzn jako reprezentantów plemion (lub wodzów) do Wielkiej Rady Irokezów, zwanej Długim Domem. Kobiety decydowały o tym, co będzie przedmiotem obrad Wielkiej Rady. Wódz często podejmował decyzje o sposobie rozwiązania danych kwestii. Niekiedy wymagało to ustanowienia reguł obowiązujących członków wszystkich plemion. Jeśli wodzowie nie wywiązywali się jak należy ze swoich obowiązków, kobiety mogły odwołać ich z Rady.

Plan Beniamina Franklina nie został przyjęty przez kolonistów podczas spotkania w Albany, ale wyłoniony trzydzieści trzy lata później system rządów w Stanach Zjednoczonych przypominał pod wielu względami Wielką Radę. Na czym polegało to podobieństwo? (Scott, Foresman Third grade Social Studies 1979, s. 194—195)

Zadania przedlekcyjne

Żeby pojąć owe dwa sądy ogólne, a potem móc wykorzystać je w procesie rozwiązywania problemów, uczniowie musieli zrozumieć składające się na nie pojęcia. Musieli więc zrozumieć pojęcie roli, nim mogli stwierdzić, jakie role i obowiązki przypadały kobietom w Lidze Irokeskiej, i nim zaczęli porównywać role kobiet irokeskich z rolami kobiet współczesnych. Odpowiednio także pierwsze decyzje, które podjął nauczyciel w trakcie planowania lekcji, dotyczyły doboru, zdefiniowania i analizy pojęć przeznaczonych do nauczenia.

Dobór pojęć

Program szkolny lub uzupełniające go dokumenty, w rodzaju przewodników metodycznych albo podręcznika w wersji dla nauczycieli stanowią podstawowe źródła, z których nauczyciel czerpie pojęcia do nauczania na

lekcjach. W czytance o Lidze Irokeskiej zawarte są pojęcia roli, obowiązków i systemu rządów, które jednocześnie mają stać się przedmiotem nauczania. Zrozumienie tekstu oraz wyrobienie umiejętności posługiwania się sądem ogólnym: „ludzie łączą się w celu stworzenia systemu rządów”, zależą od konceptualnej i proceduralnej znajomości pojęć przez ucznia.

Wskazówki, jak dobierać podstawowe pojęcia, podane są w nauczycielskich wersjach podręczników szkolnych. Na przykład wersja nauczycielska tego samego podręcznika, z którego zaczerpnęliśmy informację o Lidze Irokeskiej, przewiduje jako ideę naczelną dla drugiej lekcji to, jak „pogoda i klimat wpływają na twoje decyzje”. Znajomość pojęć „pogoda”, „klimat” i „decyzje” mają kluczowe znaczenie dla zrozumienia idei naczelnej. W cytowanym przykładzie znajomość trzech podstawowych pojęć uznano za cel nauczania, czego rezultatem jest tekst:

Pogoda i klimat, podobnie jak lokalizacja społeczności, w której żyjesz, może wpływać na twoje decyzje. Na przykład wyobraźmy sobie, że w najbliższą sobotę zamierzasz pojechać na piknik. Wraz z sobotą nadeszła jednak burza. Podjąłeś więc decyzję, że ze względu na złą pogodę nie będzie pikniku. Na twoją decyzję wpłynęła pogoda.

Kiedy mówimy o pogodzie, mamy na myśli przypadające z dnia na dzień zmiany temperatury i wilgotności. Klimat określa rodzaj pogody utrzymującej się miesiącami, a nawet latami.

Sięgnijmy po przykład, który ukaże różnicę między pogodą a klimatem. Niekiedy w Chicago pogoda bywa upalna. Właśnie tego roku, kiedy dzieci miały opisać swoje miasto, temperatura przez wiele dni sięgała 30°C. (Doskonała pogoda, żeby popływać!) Chociaż pogoda w Chicago niekiedy jest upalna, nie powiemy przecież, że klimat Chicago jest gorący (s. 105).

Przewodniki programowe i metodyczne stanowią kolejne z głównych źródeł pojęć wybranych do nauczania. Czasami pojęcia podstawowe są wymienione jako słownictwo przewidziane do opanowania podczas pracy nad daną jednostką tematyczną. Kiedy indziej podaje się je jako elementy sądów ogólnych i idei naczelnych danej jednostki. Na przykład w pewnym przewodniku programowym dla nauczycieli klas piątych, opracowanym przez kuratorium okręgu szkolnego, zawarta jest jednostka tematyczna poświęcona ekspansji na zachodnie obszary kontynentu. Przerabiając ją, uczniowie uczą się, dlaczego ludzie przenosili się na zachód, a jednocześnie uczą się takich podstawowych pojęć, jak: „migracja”, „zysk”, „wolność wyznania”, „swobody polityczne”. Rozpatrują także inne pojęcia związane z celami jednostki metodycznej: „ekspansja”, „samowystarczalność”, „kultywacja”, „pogranicze”, „pionier”, „różnorodność”, „pluralizm”, „teren”, „działka”, „oblężenie”, „łódź płaskodenna”, „wóz z Conestogi”, „tabor”.

Oczywiście, nauczyciel nie zdoła nauczyć wszystkich tych pojęć, musi zatem wybrać te, które chciałby zmieścić w danej lekcji, a także zdecydować, które z listy słów potraktować jako pojęcia do nauczania bezpośredniego. Musi wtedy wyrobić sobie zdanie, jakie terminy są najważniejsze dla zrozumienia materiału. Jeśli uczeń nie zna podstawowych pojęć składających się na sądy ogólne i idee naczelne lekcji, wtedy trzeba skorzystać z metody

19*