IMGi80

302 Część n. Interakcyjne funkcje nauczyciela

Z rozmaitych metod nauczania pojęć najbardziej rozpowszechnione są dwie: nauczania bezpośredniego i przyswajania pojęć. W nauczaniu bezpośrednim nauczycie] na początku lekcji nazywa i definiuje pojęcie, następnie podaje trafne przykłady. Stosując metodę przyswajania pojęć, przedstawia przykłady i nieprzykłady danego pojęcia, ale nie podaje nazwy ani definicji.

W fazie przedlekcyjnej nauczyciel dobiera pojęcia i poddaje je analizie, wybiera przykłady i nieprzykłady, ustala kolejność podawania przykładów i nieprzykładów.

Stawiając pytania i organizując dyskusję, nauczyciel pomaga uczniom poddać analizie ich własne myślenie i scalić nową wiedzę z wcześniejszą; jest to ostatnia faza lekcji.

Tak jak w przypadku innych modelów nauczania, głównym zadaniem polekcyjnym jest dopasowanie sprawdzianów do celów właściwych danemu modelowi.

Oceniając opanowanie pojęcia, sprawdzać trzeba nie tylko zapamiętanie definicji. Uczniowie powinni także wykazać się znajomością cech istotnych pojęcia i jego powiązań z innymi pojęciami.

Rozdział 10

NAUCZANIE BEZPOŚREDNIE

Nauczyciele zbyt łatwo zapominają, że fundamentem wszelkiego uczenia się są umiejętności podstawowe. A przecież właśnie na umiejętnościach — poznawczych i motorycznych.— oparte są złożone procesy uczenia się, a wśród nich to najbardziej skomplikowane: uczenie się jak się uczyć. Nim uczeń posiądzie umiejętności odkrywania pojęć, krytycznego myślenia, rozwiązywania problemów, twórczego oblekania myśli w słowa, najpierw musi sobie przyswoić podstawowe umiejętności i wiadomości. Na przykład nim potrafi dawać sobie radę z opanowywaniem i przetwarzaniem obszernego materiału informacyjnego, musi umieć kodować i odkodowywać wypowiedzi ustne i pisemne, sporządzać notatki, podsumowywać. Nim uda mu się myśleć krytycznie, musi władać podstawowymi umiejętnościami logicznymi w rodzaju wnioskowania i wykrywania sądów nieobiektywnych. Zanim napisze ładne wypracowanie, musi opanować podstawowe konstrukcje zdaniowe, poprawnie posługiwać się słownictwem, umieć trzymać się tematu. Mówiąc krótko: w każdej dziedzinie jest tak, że aby stać się artystą, wcześniej trzeba opanować rzemiosło.

W rzeczywistości niemal na każdym polu różnica między nowicjuszem a znawcą polega na tym, że znawca opanował pewne podstawowe umiejętności w stopniu, który pozwala posługiwać się nimi nieświadomie i precyzyjnie nawet w trudnych sytuacjach. Biegły w swoim zawodzie nauczyciel rzadko martwi się o utrzymanie ładu, gdyż po latach praktyki wierzy w swoje umiejętności panowania nad klasą. Podobnie reprezentacyjny bramkarz bez namysłu i automatycznie ustawia się w bramce tak, jak wymaga tego sytuacja na przedpolu; takiej umiejętności nie ma jeszcze bramkarz z drużyny juniorów.

W rozdziale tym zajmiemy się modelem nauczania, który służy do wspomagania uczenia się podstawowych umiejętności i wiadomości. Są to takie wiadomości i umiejętności, do jakich pasuje nauczanie „krok po kroku”. Nazwaliśmy ten model modelem nauczania bezpośredniego; w literaturze występuje on pod różnymi nazwami. Jedną z nich jest model szkoleniowy (training model) (Joyce, Weil 1986). Good, Grouws i Ebmeier (1983) mówią o aktywnym nauczaniu (active teaching), a Hunter (1982) o nauczaniu zupełnym (mastery teaching). Ostatnio Rosenshine i Stephens (1986) użyli nazwy nauczanie wprost (explicit instruction).