IMGi76

294 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela

Wydzielenie cech ma zasadnicze znaczenie dla analizy i nauczania pojęcia. Nauczyciel musi zdecydować, które cechy są istotne i powinny być zestawione w przykładach i nieprzykładach, jak w przypadku Hawajów i Florydy. Cechy nieistotne zaś najlepiej przedstawić w serii zróżnicowanych przykładów dopiero w następnej kolejności, po zademonstrowaniu przykładów wyraziście eksponujących cechy istotne.

Tabela 9.3. Analiza grupy pojęć

Pojęcie	Definicja	Przykład	Nieprzykład	Cechy istotne
Wyspa	Część lądu mniejsza od kontynentu otoczona ze wszystkich stron wodą	Hawaje Kuba Grenlandia	Floryda Jezioro Erie Australia	1.    Część lądu (nie kontynent) ORAZ 2.    Woda ORAZ 3.    Ląd otoczony wodą
Jezioro	Duży śródlądowy naturalny zbiornik wodny otoczony ze wszystkich stron lądem	Śniardwy Huron Jezioro Słone	Wołga Hawaje staw	1.    Duży, śródlądowy, naturalny zbiornik wodny ORAZ 2.    Ląd ORAZ 3.    Woda otoczona lądem
Półwy sep	Część lądu otoczona niemal całkowicie wodą, mająca połączenie lądowe z większym obszarem lądu	Floryda Półwysep Apeniński Półwysep Kolski	Kuba Zatoka Biskajska Bajkał	1.    Ląd połączony z większym obszarem lądu ORAZ 2.    Woda ORAZ 3.    Ląd niemal całkowicie otoczony wodą
Zatoka	Zbiornik wodny otoczony lądem, z szerokim wyjściem na morze	Zatoka Botnicka Zatoka Meksy kańska Zatoka Hudsona	Floryda jezioro zalew	1.    Zbiornik wodny z szerokim wyjściem na morze ORAZ 2.    Ląd ORAZ 3.    Woda częściowo otoczona lądem

Wydzielając cechy, trzeba jednocześnie określić stopień trudności dobieranych przykładów. To, co nauczycielowi wydaje się zrozumiałe, może okazać się zbyt trudne dla uczniów i zbyt odległe od ich doświadczeń. W tabeli 9.4. podajemy za Merrillem i Tennysonem (1977, s, 50—51) wzory łatwych, przeciętnie trudnych i trudnych przykładów do nauki pojęcia „przysłówek”. Autorzy definiują przysłówek jako wyraz określający czasowniki, przymiotniki lub inne przysłówki i odpowiadający na jedno z następujących pytań: kiedy? jak? gdzie? do jakiego stopnia? Cechy istotne to „określanie innego słowa” i „funkcja”.

Rozdział 9. Nauczanie pojęć 295

Tabela 9.4. Łatwe, przeciętne i trudne przykłady i nicprzy kłady przysłówka

	Przykłady	Nieprzykłady
Łatwe	1. Poszło jej szczęśliwie	13. Kiedy szyła, czuła się szczęśliwa
	2. Przyszła późno	14. Spóźniła się
	3. Powoli szła do domu	15. To bardzo powolny pracownik
	4. Lokomotywa głośno zagwizdała	16. To był głośny sygnał lokomo-
		tywy
Przeciętne	5. Walczył wściekle	17. Czy lubisz walczyć?
	6. Chmury groźnie zaciągały niebo	18. Nadciągały groźne chmury
	7. Nietrudno było to wytłumaczyć	19. Z trudnością przychodziło mi
		tłumaczenie na francuski.
	8. Najbardziej niebezpiecznie jest	20. Pistolety to niebezpieczna broń
	bawić się pistoletem
Trudne	9. Małe bogato haftowane chorą-	21. Małe haftowane chorągiewki wy-
	giewki wyglądały pięknie	glądały pięknie
	10. Naukę traktował pierwszoplano-	22. Naukę języków stawiał na pierw-
	wo	szym planie
	li. Prosił o cienko piszący długopis	23. Hodował cienkorunne owce
	12. Salę ozdobiono trójkolorowo	24. Salę ozdobiono trzema dekora-
		cjami

Na podstawie: Merrill, Tennyson (1977)

Do analizy pojęcia można stosować sieci. Sieć pokazuje właściwości i zależności wynikające ze znaczenia pojęcia. Na rysunku 9.3. pokazana jest sieć pojęcia „trójkąt równoboczny”.

Zwykle sporządzanie sieci pojęcia przechodzi przez cztery etapy (Freed-man, Reynolds 1980).

Etap 1. Ustal znaczenie pojęcia wyrażone w nazwie. Stanie się ono centrum sieci. Wpisz je do koła.

Etap 2. Wyprowadź z centrum sieci tyle linii, ile cech istotnych zawiera pojęcie. Nazwę każdej cechy wpisz do osobnego koła.

Rys. 9.3. Sieć pojęcia „trójkąt równoboczny"