Kardas rodzia� 8 strony0 181

180 część il PROCESY W ZARZĄDZANI! I PRZEDSIĘBIORSTWEM

przedsiębiorstwa, które są rezultatem rozumianej czynnościowo funkcji organizowania. Z założenia struktury mają w możliwie największym stopniu sprzyjać asy milacji zmian zachodzących w otoczeniu, jak również podnoszeniu sprawności funkcjonowania przedsiębiorstwa.

8.1. Istota i miejsce struktur organizacyjnych w strukturach działalności gospodarczej

Punktem wyjścia przy rozważaniu problematyki poświęconej strukturom organizacyjnym jest przytoczenie definicji, określających istotę tego pojęcia.

W pierwszej kole jności należy udzielić odpowiedzi na pytanie, czym jest struktura.

Encyklopedia Powszechna PWN określa strukturę jako „układ części składowych oraz zespól związków między nimi, właściwy dla danego systemu jako całości albo sposób wzajemnego podporządkowania części składowych i połączenia ich w pewną całość”¹. J. Zieleniewski natomiast pisze, że „struktura to ogól stosunków między częściami zorganizowanej całości oraz między nimi i całością^{2 3}. Podobną definicję formułuje T, Pszczołowski, dla którego jest ona „zbiorem określonych relacji zachodzących pomiędzy elementami przedmiotu złożonego (systemu) nietiwzględniającym jakości owych elementów”¹. Inaczej mówiąc „struktura jest właściwością każdej złożonej całości"⁴, która określa wewnętrzną budowę, konstrukcję oraz współzależności pomiędzy składnikami tej całości. Pojęcie struktury występuje w wielu zestawieniach frazeologicznych. Mówi się o strukturze kryształu, strukturze dzieła literackiego lub muzycznego, o strukturze społeczeństwa, wreszcie strukturze gospodarki. Jak stwierdza M. Romanowska z pojęciem struktury spotykamy się również wtedy, gdy realizacja jakiegoś przedsięwzięcia przekracza możliwości jednego wykonawcy, a współpraca wielu wykonawców musi być sprawna”⁵.

Cytowana autorka dodaje, iż prowadzona działalność gospodarcza może być realizowana w ramach trzech podstawowych struktur: kapitałowej, kontraktowej i organizacyjnej.

Występowanie struktur kapitałowych opiera się na prawie własności posiadanych udziałów, bądź akcji innych podmiotów gospodarczych. Elementami składowymi tego rodzaju struktur są samodzielne prawnie przedsiębiorstwa funkcjonujące w formie spółek z o.o. lub akcyjnych. Relacje podporządkowania wynikają tutaj z tytułu posiadania akcji lub udziałów innych spółek.

Struktury kontraktowe z kolei, są efektem zawierania umów o współpracę pomiędzy samodzielnymi podmiotami. Elementami składowymi tych struktur są, podobnie jak w przypadku struktur kapitałowych, niezależne podmioty gospodarcze, które są powiązane ze sobą umowami iub porozumieniami handlowymi. Przedsiębiorstwem podporządkowanym jest podmiot wykonujący w zamian za określone wynagrodzenie za zleconą pracę

Istnieje wreszcie trzeci rodzaj struktur działalności gospodarczej - struktura organizacyjna, w literaturze przedmiotu definiowana na szereg sposobów. R.W. Griffin przez strukturę organizacyjną rozumie „zestaw elementów konstrukcyjnych, które mogą być użyte do kształtowania organizacji”⁷. Dla A. Stabryly jest ona „ogółem ustalonych zależności funkcjonalnych i hierarchicznych między składnikami systemu wytwórczego, zgrupowanych w komórki i jednostki organizacyjne w sposób umożliwiający osiągnięcie celów całości”⁸. Z kolei S. Sudoł traktuje strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa jako „podział na odpowiednio mniejsze części (piony komórki) wraz z ustaleniem ich zadań, kompetencji i odpowiedzialności oraz określeniem stosunków i powiązań między nimi, przy czym najważniejszy jest tuta j stosunek podporządkowania'⁶ ⁷.

Zestawienie najważniejszych cech każdej z wymienionych powyżej struktur działalności gospodarczej zamieszczono w tabeli 8.1.

Tabela 8.1. Podstawowe rodzaje struktur działalności gospodarczej

Rodzaj struktury	Elementy struktury	Postać struktury	Zakres podporządkowania	Siła oddziaływania
Organizacyjna	niesamodzielne prawnie podmioty gospodarcze w postaci jednosiek, komórek i stanowisk organizacyjnych przed siętnorstwa	przedsiębiorstwo	podporządkowanie organizacyjne (hierarchiczne) i wynikające z podziału zadań wewnątrz przedsiębiorstwa	oddziaływanie organizacyjne
Kapitałowa	samodzielne prawnie podmioty gospodarcze w postaci spółek kapitałowych	grupa kapitałowa	podporządkowanie kapitałowe wynikające z posiadania udziałów luli akcji w spółkach	oddziaływanie właścicielskie
Kontraktowa	samodzielne prawnie i niezależne podmioty działalności gospodarczej	sieć powiązań gospodarczych	podporządkowanie kontraktowe wynikające z zawartych umów	oddziaływanie kontraktowe ł

Żródto: M. Romanowska (red ). Podslatyy organizacji i zarządzania, Dilin, Warszawa 2001, s. 185

Encyklopedia powszechna PWN, PWN, Warszawa 1996.

J. Zieleniewski, Organizacja i zarządzanie, PWN. Warszawa 1969, s. 276

T. Pszczołowski. Mata encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Wyd. Ossolineum. Wroctaw-Warszawa-Kraków-Cidańsk 1978, s. 233.

L.A. Zalęczny. Projektowanie struktur organizacyjnych przedsiębiorstw. Poradnik metodyci ny. Zeszyt 90/98. Wyd TNOiK, Bydgoszcz 1998, s 30.

⁰ M Romanowska (red ). Podstawy organizacji i zarządzania. Difin, Warszawa 2001. s 185.

¹ K W. Griffin. Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 1996. s, 330

A. Stabryla. Doskonalenie struktury organizacyjnej, PWE, Warszawa 1991, s. 11 ⁹ S. Sudoł. Przedsiębiorstwo. Podstawy nauki o przedsiębiorstwie Zarządzanie przedsiębiorstwem, PWE. Warszawa 2006, s. 198.