Kardas rodzia� 8 strony4 185

184 CZĘŚĆ 11 PROCESY W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTWEM

Komórka organizacyjna (o zespól stanowisk pełniących podobne funkcje, na czele której stoi kierownik. Jednostka organizacyjna lo większa część, złożona z kierownika wyższego szczebla, podległych mu kierowników oraz „ich” komórek^1-’. W praktyce różnica pomiędzy komórką a jednostką organizacyjną jest rzadko kiedy dostrzegana. Z reguły przyjmuje się jednak, że najmniejszą komórką organizacyjną jest stanowisko pracy, natomiast najmniejszą jednostką organizacyjną -komórka.

Wzajemne powiązania między opisanymi elementami noszą nazwę więzi organizacyjnych. i najogólniej mówiąc, mogą mieć charakter materialny lub informacyjny. W organizacji wyróżnia się następujące rodzaje więzi organizacyjnych:

•    służbowe (hierarchiczne) - będące następstwem stosunków występujących pomiędzy przełożonym a podwładnym (nadrzędności i podporządkowania); przejawiają się w uprawnieniach przełożonego do określania zadań podwładnym. wydawania poleceń i kontrolowania pracy;

•    funkcjonalne - wynikające ze specjalizacji w obrębie grup czynności powiązanych ze względu na realizację określonych, powtarzalnych celów; przejawiają się w doradzaniu, konsultowaniu podczas realizowania zadań, prowadzących do osiągania wcześniej wyznaczonych celów;

•    techniczne - wynikające z usytuowania w ciągu technologicznym; są następstwem występującego podziału pracy;

•    informacyjne - związane z gromadzeniem, przechowywaniem, przetwarzaniem oraz przekazywaniem informacji pomiędzy członkami danej organizacji.

8.3. Funkcje struktury organizacyjnej

Struktura organizacyjna pełni przede wszystkim funkcję narzędzia kierowania. W praktyce oznacza to, że w jej ramach odbywa się proces powodujący zachowanie się składników organizacji zgodnie z wolą kierujących. To narzędzie jest tworzone przez samych zarządzających, dla których jedną z funkcji jest organizowanie. czyli tworzenie struktur.

Inną istotną funkcją struktury jest łączenie składników organizacji w integralną całość, aby w efekcie nie tylko uzyskać całość najbardziej przydatną dla celów organizacji jako całości, lecz by te cele byty jednocześnie środkiem do zaspokojenia potrzeb pracowniczych.

Kolejną funkcją jest zapewnienie względnej równowagi, umożliwiającej zapobieżenie destrukcji organizacji, będącej naturalną skłonnością każdej całości organizacyjnej pozostawionej samej sobie. Czynniki destrukcji organizacji mogą tkwić w niej samej, struktura zaś maje eliminować, przybierając taką wewnętrzną konstrukcję, która zapewni:

¹² A. Sobczak. Struktury organizacyjne, [w:] A K Koźmiński, W. Piotrowski (red.). Zarządza-nie - teoria t praktyka. PWN, Warszawa 1998. s. 354.

•    włączenie do organizacji składników niezbędnych,

•    eliminowanie elementów zbędnych,

•    zastąpienie zużytych składników nowymi,

•    utrzymanie składników w pełnej sprawności.

Poza tym dzięki strukturze organizacyjnej zapewniona jest synchronizacja procesów realizowanych przez przedsiębiorstwo, zapewniająca uporządkowanie wysiłku zbiorowego, a więc ukierunkowanie wspólnie wydatkowanej energii lub połączenie w całość podzielonych uprzednio procesów.

Ponadto istnienie struktury zmniejsza niepewność (będącą następstwem zmienności warunków, w których funkcjonuje organizacja), wynikającą z probabi listycznego charakteru organizacji.

Wreszcie funkcją struktury organizacyjnej jest wiązanie przedsiębiorstwa z jego otoczeniem, dzięki czemu następuje szeroko rozumiana wymiana. Umożliwia ona tzw. adaptację, mogącą przybrać postać bądź to adaptacji biernej (w strukturze muszą być zawarte takie elementy, które spowodują przystosowanie się organizacji do otoczenia), bądź adaptacji czynnej (w strukturze muszą być zawarte takie składniki, które pozwolą kontrolować otoczenie i przystosowywać je do pojawiających się potrzeb).

8.4. Klasyfikacja struktur organizacyjnych

W wyniku prowadzenia działalności gospodarczej i administracyjnej wykształ cilo się wiele typów struktur organizacyjnych. Teoria uogólniła je. scharakteryzowała i poklasyfikowala. W zasadzie jednak sam sposób ich podziału jest mniej ważny od uwydatnienia ich cech charakterystycznych, zwłaszcza w kontekście głównych zalet i wad jakie sobą reprezentują¹’.

Zamieszczona w literaturze typologia struktur na podstawie różnych kryteriów czasami sprawia, iż trudno jest ustalić w miarę jednolitą ich klasyfikację. Problem sprowadza się do tego, że zastosowane kryteria uniemożliwiają dokonanie ścisłych rozgraniczeń cech właściwych odpowiednim typom. Występują pewne cechy wspólne, które umożliwiają grupowanie typów struktur „w poprzek” podziałów, dokonanych według przyjętych kryteriów.

W najbardziej powszechnych i znanych klasyfikacjach struktury organizacyjne dzieli się według następujących kryteriów:

•    przeważającego rodzaju więzi organizacyjnych - wyróżnia się struktury: liniowe, funkcjonalne, liniowo-sztabowe i techniczne¹⁴,    ,

•    elastyczności budowy organizacji - struktury mechaniczne (meehanistyczne), organiczne i pośrednie.

^|J 1, A. Zatęczny. Projektowanie struktur organizacyjnych..., dz cyt., s. 33.

¹⁴ Wyodrębnia się stnikturę „techniczną", która stanowi pewną koncepcję, a jej praktyczny wymiar możemy znaleźć w strukturze zadaniowej lub macierzowej