Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego02

ne alfabetem łacińskim, sięgają XII w. (w tym traktat gramatyczny). Język ten był jedynym językiem literackim wśród języków skandynawskich aż do XV w.

Italskie. Należą do rodziny indoeuropejskiej (peryferia zachodnia), najbliżej spokrewnione są z celtyckimi, z którymi tworzyły italo-celtycką wspólnotę. Prakolebką Italów było zapewne dorzecze górnego Renu i Dunaju, skąd wywędrowali za Alpy na Półwysep Apeniński najpierw Latynowie, a następnie Oskowie i Umbrowie. Wielki wpływ na Italów i ich języki wywarła kultura Etrusków.

Jaćwięski (jadżwiński). Wymarły język zachodniego odłamu języków bałtyckich, bardzo bliski językowi pruskiemu. Używany był w wiekach średnich przez plemię Jaćwięgów (Jotvingiai), zwanych też Su-dowianami, na terenie dzisiejszej Suwalszczyzny (głównie w dorzeczu Czarnej Hańczy i Szeszupy) oraz na północno-wschodnim Mazowszu i północnym Podlasiu w dorzeczy Narwi i Biebrzy. Wypierany stopniowo przez język litewski, polski, niemiecki i białoruski przestał istnieć w XVI w. Jego ślady zachowały się głównie w toponimii (nazwy miejscowe) oraz w słownictwie języka litewskiego, białoruskiego i w polskich gwarach północno-wschodnich.

Jagnobi (jagnobińskl). Jeden z języków dawnego zespołu scytyjskiego języków irańskich. Używany głównie na terytorium Tadżykistanu w gómym biegu rzeki Jagnoba (prawy dopływ Fan-Darii) i na terenach przyległych.

Jidysz (żydowski). Główny (obok języka hebrajskiego) język Żydów. Powstał ok. 1000 r. jako język aszkenazyjczyków [nazwa Żydów ze środkowo-wschodniej i częściowo zachodniej Europy] na terenie między Alzacją i Kolonią nad Renem na podstawie niemieckich dialektów bawarsko-alemańskich i reń-sko-frankońskich z dodatkiem elementów hebrajsko-aramejskich. Później doszły wpływy słowiańskie. Pismo oparte na alfabecie hebrajskim. Bogata literatura: najstarszy rękopis pochodzi z 1382 r.

Karyjski. Jeden z wymarłych języków grupy anatolijskiej (podgrupa młodsza). Używany był w starożytności w Karii (południowo-zachodnie rejony Azji Mniejszej). Zaświadczony w kilkudziesięciu krótkich napisach z VII—III w. p.n.e., z których większość została znaleziona w Egipcie. Dawniej uważano go za język azjanicki.

Kaszmlrski (kaszmiri). Jeden z bardziej znanych języków dardyjskich, stanowiących grupę przejściową między indyjskimi i irańskimi; należy do wschodniego zespołu tej grupy. Używany w Kaszmirze, głównie w okolicach miasta Śrinagar. Tradycje piśmiennicze sięgają XIV w. W użyciu są trzy alfabety: arabski, indyjski devanagari i wywodzący się z niego szarad.

Kataloński. Należy do zachodniej grupy języków romańskich. Używany przez Katalończyków głównie w Katalonii, Walencji i w szerokim pasie wschodnich wybrzeży Hiszpanii, a także na Balearach i w niektórych okolicach Francji i Sardynii. Istnieją różne poglądy dotyczące jego genezy. Według większości wyodrębnił się on w ramach grupy zachodniej (gallo-romańskiej), a konkretnie z języka prowansal-skiego w XII w. Tradycje literackie sięgają XII w., rozkwit literatury przypada na XV w.

Kornwalijski (kórnicki, kornijski). Jeden z języków brytańskich, genetycznie i strukturalnie najbliższy językowi bretońskiemu we Francji. Używany dość powszechnie w Komwalii (południowo-zachodnia Brytania) do XVIII w. (jeszcze za panowania Elżbiety I). W końcu XVIII w. wyparty przez język angielski. Zabytki znane od XV w., wcześniej glosy [wszelkie objaśnienia filologa, kopisty, czytelnika umieszczone na marginesie lub między wierszami tekstu] i zapisy imion własnych (XII w.).

Kurdyjski. Język Kurdów należący do zachodniej podgrupy języków irańskich. Używany głównie w Kurdystanie, prowincji podzielonej między Turcję, Iran, Irak i Syrię, a także w Afganistanie, Pakistanie, w Armenii, Azerbejdżanie, Gruzji i Turkmenii. Stanowi kontynuację języków medyjskiego i partyjskiego. Ma wiele zapożyczeń perskich, tureckich i arabskich. Piśmiennictwo oparte na różnych alfabetach (głównie arabski, łaciński i grażdanka) rozwinęło się w nierównomiernym stopniu w różnych regionach.

Kuroński (kuraki). Należy do wschodniego odłamu grupy bałtyckiej. Martwy od XVII w. Zajmował stanowisko pośrednie między językiem litewskim i łotewskim. Był językiem Kurów mieszkających w Kurlandii wzdłuż Morza Bałtyckiego (aż po Kłajpedę na południu), w XIII-XIV w. miał nawet szerszy zasięg; później wyparty przez język litewski i łotewski.

Landha. Jeden z języków nowoindyjskich. Używany w zachodniej części Pendżabu nad środkowym biegiem Indusu, głównie w Pakistanie. W języku landha zapisana została literatura religijna Sikhów.

Lidyjski. Jeden z wymarłych języków grupy anatolijskiej (podgrupa młodsza). Używany był w starożytności w Lidii (zachodnie rejony Azji Mniejszej) w okolicach Sardes. Zaświadczony w ponad 100 krótkich napisach z V-IV w. p.n.e. (w alfabecie greckim). Jego przynależność genetyczna nie jest ostatecznie ustalona; niektórzy łączą go z językami azjanickimi (których elementy odkryto zresztą w tym języku).

Likijski (licyjski). Jeden z wymarłych języków grupy anatolijskiej (podgrupa młodsza). Używany był przez starożytnych Likijczyków w Licji na południowo-zachodnich krańcach Azji Mniejszej. Znany z ponad 150 krótkich napisów z V-IV w. p.n.e. w alfabecie pochodzenia greckiego. Szczególnie bliski językowi luwijskiemu, którego zapewne jest kontynuacją; niewykluczone pokrewieństwo z dialektem termilskim języka pelazgijskiego (przedgreckie języki Grecji). Niektórzy łączą go z językami azjanickimi.

Litewski. Należy do wschodniego odłamu grupy bałtyckiej. Spośród wszystkich języków indoeuropej-skich zachował najwięcej cech archaicznych. Używany głównie na Litwie; zajmował kiedyś większe obszary, które utracił na rzecz języków słowiańskich. Używany także w Polsce na Suwalszczyźnie (Sejny i okolice).

Luwijski (luwi). Jeden z wymarłych języków grupy anatolijskiej (podgrupa starsza, luwi-hetycka). Używany był w starożytności przez Luwijczyków, głównie w Luwii (jednej z części państwa Hetytów) w południowych rejonach Agi Mniejszej, w II tysiącleciu p.n.e. Występuje w dwóch odmianach: klinowej i hieroglificznej. Ściśle spokrewniony z językiem hetyckim.

Łaciński (łacina) - należy do języków italskich. Jako tzw. lingua latina wraz z rozwojem państwa rzymskiego rozpowszechnił się na cały Półwysep Apeniński, a wraz z podbojami - niemal w całej zachodniej części imperium. Najstarsze teksty w formie inskrypcji pochodzą z VII wieku p.n.e.; literatura powstała w III wieku, a jej rozkwit przypada na I wiek p.n.e. (łacina klasyczna). Z łacińskiego języka mówionego (z tzw. łaciny ludowej) rozwinęły się (z początkiem średniowiecza) języki romańskie.

Łotewski. Należy do wschodniego odłamu języków bałtyckich, najbliższy językowi litewskiemu, od którego jest mniej archaiczny. Używany głównie na Łotwie. Najstarsze zabytki sięgają XVI w. (katechizmy), ale język literacki ukształtował się dopiero w XIX w. Podstawą etniczną narodu Łotyszów były wchodniobałtyckie plemiona Kurów, Zemgalów i, główne plemię, Łatgalów (Łotygołów). Niektórzy wyróżniają nawet język latgalski (dziś jest to jednak dialekt języka łotewskiego).

Łużyckie. Gałąź w obrębie zachodniej grupy języków słowiańskich, stanowiąca ogniwo pośrednie między zespołem czesko-słowackim a lechickim. Należą do niej dwa języki: dolnołużycki - w okolicach Chociebuża (Cottbus), bliższy językowi polskiemu, i gómołużycki - w okolicach Budziszyna (Bautzen), bliższy językowi czeskiemu.

Macedoński. Należy do południowej grupy języków słowiańskich. Używany w Republice Macedonii (tzw. Macedonia Wordarska), gdzie jest językiem urzędowym i literackim, oraz w Bułgarii (tzw. Macedonia Piryńska), Albanii oraz w Grecji (tzw. Macedonia Egejska) w okolicach wsi Suche i Wysoka koło Sołunia (Saloniki), skąd wywodził się język staro-cerkiewno-słowiański. Odrodzenie języka macedońskiego i powstanie macedońskiego języka literackiego nastąpiło po r. 1944 na podłożu gwar centralnych. Należy do tzw. bałkańskiej ligi językowej.

Manx (mański, man). Jeden z języków goidelskich grupy celtyckiej. Używany do niedawna na wyspie Man na Morzu Irlandzkim u zachodnich wybrzeży Wielkiej Brytanii. W 1952 r. posługiwało się nim już tylko 20 osób. Najstarszym i najobszerniejszym zabytkiem jest przekład The Book of Common Prayer biskupa Philipsa (ok. 1625 r.).

Marathi (maratyjski). Jeden z południowego zespołu języków nowoindyjskich, stanowiący kontynuację prakrytu maharasztri. Używany głównie w stanie Maharasztra w północno-zachodniej części Dekanu. Najstarsze zapisy pochodzą z XII w. Jest najważniejszym i najbardziej rozwiniętym językiem z nowoindyj-skiej grupy południowej.

Medyjski. Należy do języków irańskich grupy indoirańskiej. Używany był w okresie staroirańskim w południowo-zachodniej części Iranu z centrum w Ekbatanie (obecnie Hamadan). Znany wyłącznie z nielicznych zapożyczeń medyjskich w tekstach staroperskich. Jego kontynuacją jest język partyjski i (później) kurdyjski.

Mesapijski. Jeden z dialektów iliryjskich. Używany był w starożytności przez lud Mesapiów w Apulii w południowej Italii. Podobnie jak inne języki iliryjskie uległ romanizacji; zachowało się jedynie kilka krótkich napisów oraz nazw własnych.

Niderlandzki (holenderski). Należy do zachodniej podgrupy języków germańskich, najbliższy flamandzkiemu, wraz z którym stanowi kontynuację dawnych dialektów dolnofrankońskich odłamu niemieckiego. Używany jest w Holandii i północnej Belgii, a także jako język urzędowy w Gujanie Holenderskiej i na Antylach Holenderskich. Na jego podstawie powstał język afrykańsko-burski w Afryce Południowej, zwany też afrikaans. Pierwsze większe zabytki pochodzą z XII/X1II w., zapisane są w dialekcie flamandzkim, zelandzkim, brabanckim, limburski, holandzkim i utrechckim.

303