Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego(2

Zastąpienie systemu tradycyjnego pismem alfabetycznym (np. łacińskim) spowodowałoby rozbicie chińskiej wspólnoty komunikatywnej.

Języki tybetańsko-birmańskie

Wraz z tybetańskimi klasyfikowane są liczne języki na obszarze Himalajów, Birmy (Mjanmar, Myanmar), Nepalu, Asamu, Dardżylingu, Sikkimu, Bangladeszu, południowych Chin, Wietnamu, Tajlandii i Laosu. Liczba Tybetańczyków nie przekracza 6 milionów, a liczba mieszkańców historycznego Tybetu wynosi ok. 2 milionów. Większość ludności tybetańskiej zamieszkuje poza Tybetem w Chinach (w prowincjach Qinghaj, Sichuan), Bhutanie, Nepalu, w stanach indyjskich (Kaszmirze, Uttar Pradesz, Sikkimie, Dardżylingu i in.).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Język tybetański (bodyjski), w odróżnieniu m.in. od chińskiego, cechuje się kategorią przypadka, sygnalizowanego za pomocą końcówek-partykuł. Rzeczownik oznaczający sprawcę czynności w zdaniu z czasownikiem przechodnim w funkcji orzeczenia wyróżniany jest inną końcówką niż rzeczownik w roli podmiotu przy orzeczeniu nieprzechodnim. Taki typ konstrukcji nosi nazwę ergativu (zob. podrozdział 3.7.) i cechuje wiele języków, często zupełnie ze sobą nie spokrewnionych (np. języki kaukaskie, a w Europie - baskijski).

Spośród innych języków tej rodziny najważniejszy jest birmański, którego zabytki pochodzą z XI wieku. Po birmańsku mówi większość ponad 46-milionowej ludności Związku Birmańskiego. Spokrewniony z tybetańskim język druk, należący do języków tybetańskich, ma status języka oficjalnego Bhutanu (Druk Jul) [Bhutan - państwo we wschodnich Himalajach].

Języki koreański i japoński

Języki koreański i japoński uważane są za izolaty, luźno spokrewnione również ze sobą. Próbuje je się wiązać z rodziną ałtajską. Oddziaływanie kultury chińskiej wywarło wpływ na obydwa języki zarówno w sferze słownictwa, jak i formie języków pisanych. Łączy je również kilka ważnych cech typologicznych: są to języki aglutynacyjne o wyraźnej morfologii, szyk wyrazów w zdaniu jest taki sam. Językiem japońskim posługuje się 127 milionów ludzi, koreańskim - 73 miliony.

Japonia jest państwem stosunkowo jednolitym pod względem etnicznym i językowym. Dialekty japońskie są od siebie dość odległe. Najmniej zrozumiałe dla ogółu Japończyków są dialekty riukańskie na Okinawie, uważane przez niektórych badaczy za dialekty odrębnego języka.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Szyk wyrazów zdania japońskiego różni się od polskiego: w zdaniu pojedynczym na drugim miejscu po podmiocie umieszczane jest dopełnienie, po którym następuje czasownik (tzw. szyk SOV), np. zdanie o treści ‘Złodziej ukradł pieniądze pana Jana’ zbudowane jest w następujący sposób: Doroboo-wa Yansan-no okane-o nusuminashita. Podmiot: doroboo ‘złodziej’, -wa (partykuła tematyczna); dopełnienie: Yansan ‘Jan pan', okane ‘(dzierżawcze) pieniądze’; orzeczenie: nu-sumina- ‘ukraść’, -shila (czas przeszły).

Pod względem cech typologicznych język koreański różni się znacznie bardziej od sino-tybetańskich niż od japońskiego, a także ałtajskich. Wyrazy są wielosylabo-we, a ich morfologia pozwala na podział na części mowy. Fleksja ma charakter aglu-tynacyjny.

Języki austronezyjskie

Rodzina (lub makrozespół) austronezyjska liczy od ok. 500 języków (w wersji umiarkowanej) do 1500 (w wersji maksymalistycznej), którymi się posługuje ponad 200 milionów ludzi. Do języków o największej liczbie użytkowników należy indonezyjski (bahasa indonesia, 150 milionów). Region ten - obejmujący Indonezję, Malezję, Filipiny - charakteryzuje się ogromnym przyrostem naturalnym. Skrajne punkty obszaru austronezyjskiego wyznaczają: Indochiny, które lingwistyka uznaje za miejsce, skąd rozpoczęła się ekspansja na wyspy Pacyfiku. Tajwan i Hawaje stanowią granicę północno-wschodnią, na wschodzie zbliża się do Ameryki Południowej (Wyspa Wielkanocna), punktem skrajnym na południu jest Nowa Zelandia. Na Oceanie Indyjskim granicę zachodnią ustanawia Madagaskar, gdzie językiem malgaskim posługuje się blisko 15 milionów mieszkańców.

Języki austronezyjskie nie tworzą monolitycznej rodziny. Całość obszaru dzieli się na dwie części: zachodnią, nazywaną też indonezyjska, i wschodnią - oceaniczną. Językami zachodnimi, m.in. bahasa indonesia, malajskim, pilipino (filipińskim), jawajskim, malgaskim, mówi 200 milionów ludzi, podczas gdy liczba użytkowników języków oceanicznych wynosi niewiele ponad 1 milion. Odwrotnie układa się proporcja w dziedzinie zróżnicowania językowego: jest ono większe na wschodzie (ok. 300 języków) niż na zachodzie (ok. 200 języków). Przeważa opinia, że na zachodzie należy wyróżnić przynajmniej cztery lub pięć zespołów: tajwańskie, południowohalmerskie, hesperonezyj-skie, moluckie (ok. 80 języków) i oceaniczne. Obszar wschodni - języki Oceanii dzielą się (według kryterium geograficznego) na melanezyjskie, polinezyjskie i mikronezyj-skie. Do wschodniopolinezyjskich zalicza się najbardziej od wszystkich oddalony język rapanui na Wyspie Wielkanocnej z własnymi oryginalnymi znakami pisma oraz na północnym wschodzie obszaru - język hawajski. Hawajski i rapanui mają po kilkuset użytkowników. Do języków oceanicznych o największej liczbie użytkowników należą: fidżyjski (300 tysięcy), samoański (160 tysięcy), maoryjski (150 tysięcy), tahitański (80 tysięcy), gilbertański (45 tysięcy).

Języki paleoazjatyckie

Językami paleoazjatyckimi posługuje się ok. 22 tysięcy osób na obszarze od Jeniseju po wschodnie krańce Syberii, nichwijskim w dolnym biegu Amuru i na Sachalinie, ajnus-kim na Hokkaido, gdzie współcześnie podejmuje się próby wskrzeszania tego języka.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Ajnami zajmowali się - oprócz Rosjan i Japończyków - eksploratorzy, etnografowie i antropolodzy polscy: na początku XVIII wieku - Ignacy Kozyriewski, w XIX wieku - Michał Dobrotworski, Benedykt Dybowski, Izydor Kopemicki, Ignacy Radliński, Wacław Sieroszewski. Największe znaczenie okazuje się mieć wkład Bronisława Piłsudskiego (1866-1918), brata marszałka, zesłanego na Sachatin w 1886 roku. Spędził on wśród Ajnów znaczną część życia, ożenił się z ąjnuską kobietą, pozostawił potomstwo. Nagromadzone przez niego zbiory uznawane są za najważniejsze źródło aj-nulogii. Spuścizna po Piłsudskim obejmowała prace opublikowane, notatki, korespondencję, fotografie,

283