Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego6

Rozdział 2

Fonologiczny system języka 2.1. Przedmiot fonologii

Z fizjologicznego punktu widzenia mowa oznacza fakt, że ludzie wytwarzają, dźwięki i słyszą je. Zdolność do wydawania głosu i jego różnego kształtowania tkwi w odpowiedniej organizacji narządów mowy człowieka. Ludzie potrafią wymówić nieograniczoną liczbę pojedynczych dźwięków (głosek). Różnice między nimi są nieraz bardzo subtelne (zwykłe „a” brzmi nieco inaczej za każdym razem, gdy je wypowiadamy, tym bardziej w ustach różnych osób). Odbierając dźwięki, nastawiamy swoje ucho tylko na pewne ich cechy istotne dla potrzeb komunikacji językowej. Dlatego np. „a” rozpoznajemy zawsze tak samo, ale słyszymy już różnicę między „a” i „o”, ponieważ musimy postrzegać odmiennie wyrazy aby i oby, las i los, ona i ono itd. Istnieje hipoteza, że język mógł się uniezależnić od swej artykulacyjno-akustycznej postaci właśnie dlatego, że „organ mowy” jest w istocie złożonym zestawem czynności fizjologicznych, z których żadna nie stanowi podstawowej funkcji odpowiedniego narządu, ale wtórnie służy porozumiewaniu się za pomocą mowy (aparat głosowy człowieka jest zasadniczo jego aparatem oddechowym, wtórnie jednak został użyty do komunikacji).

Warstwa brzmieniowa języka stanowi przedmiot badań fonologii i fonetyki. Wyżej powiedzieliśmy jednak, że z nieograniczonej liczby pojedynczych dźwięków, które człowiek jest w stanie wymówić, dla celów komunikacyjnych istotne są tylko niektóre z nich. Właśnie nimi zajmuje się fonologia jako dział językoznawstwa. Fonologia skupia się na wybranych fonetycznych właściwościach głosek, które służą odróżnianiu znaczeń wyrazów. Fonologia zatem bada dźwięki mowy pod kątem ich funkcji w systemie językowym. W przeciwieństwie do fonetyki, badającej dźwięki mowy ze względu na ich właściwości fizyczne, fonologia opisuje cechy dystynktywne [dystynktywny - odróżniający, wyróżniający, konieczny do identyfikacji jednostki językowej; z łac. distinc-tio ‘wyróżnienie’] dźwięków mowy, tzn. takie, które pozwalają odróżniać jeden znak językowy od innego. Ustalenie, które cechy są istotne, odbywa się przez analizę opozycji fonologicznych występujących w danym języku. Podstawową jednostką opisu fono-logicznego jest fonem.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Fonologia powstała później niż inne działy fonetyki, dlatego też nie doczekała się jeszcze powszechnej jednoznaczności interpretacyjnej wielu kwestii teoretycznych i praktycznych. Złożoność zadań fonologii polega na tym, że musi ona połączyć dwa rodzaje czynników dosyć