Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego6

Przetrwał jako język liturgii judaistycznej (i język literacki Żydów i niektórych sekt pokrewnych). Dziś stał się oficjalnym i potocznie używanym językiem państwa Izrael. Język nowohebrajski zawiera wiele wyrazów zapożyczonych z języków europejskich. Mówi nim ok. 2 milionów ludzi (Słownik 2002, Gołąb i in. 1968).

2.    Często spotykane definicje języka martwego jako takiego, który nie jest używany lub który się już nie zmienia („nie rozwija”), nie mają zastosowania do wielu języków najpospoliciej zwanych martw’ymi, np. do dzisiejszej łaciny. W języku tym nadal powstają teksty (np. prace naukowe z zakresu filologii klasycznej, obowiązujące wersje encyklik papieskich, recepty lekarskie), w związku z czym i sam ten język się zmienia (np. słownictwo wzbogaca się nazwami nowych leków itp.). Także w odniesieniu do innych języków martwych nigdy nie można wykluczyć możliwości, że ich znawcy pisują w nich, przemawiają lub nawet rozmawiają w pewnym zakresie (Weinsberg 1983).

3.    Język-kod do swego istnienia nie potrzebuje ani religii, ani cywilizacji, ani nawet narodu. Potrafi przetrwać w tekstach wieki, a po odczytaniu i rekonstrukcji można się go na nowo nauczyć i zacząć nim mówić. Przykłady hebrajskiego czy łaciny nie są może aż tak oczywiste, bo zawsze istniała choćby niewielka grupka ludzi, która te języki znała czynnie. Podejmowane są próby bardziej skrajne: np. w Łodzi grupa lingwistów mówi i pisze w języku praindoeuropejskim, pewien piosenkarz śpiewa po sumeryjsku, a na kongresach slawistycznych można było wysłuchać wykładu w wymarłym narzeczu Drzewian połab-skich (Nasza 2002: 42).

Języki żywe i martwe nazywa się językami etnicznymi. Językiem etnicznym (określenie to często odnosi się do języka naturalnego) nazywamy język będący wytworem społeczeństwa decydującego o jego kształcie. Społeczeństwa, używające własnych języków, przekazują je następnym pokoleniom. Języki takie jak polski, koreański czy ha-usa, mają cechy właściwe wszystkim językom, cechy wspólne z niektórymi innymi (wynikające z pokrewieństwa, wiążącego np. wszystkie języki słowiańskie) oraz cechy swoiste, odróżniające je od innych.

Język etniczny jest uważany za konstytutywny składnik poczucia odrębności etnicznej, a etniczność za elementarny i pierwotny składnik jednostki. Nabyta w dzieciństwie wymowa jest dla rodaków najbardziej znamiennym sygnałem wspólnoty o znaczeniu porównywalnym z wyglądem, sposobem zachowania, strojem. Powszechnie uważa się przynależność narodową jako rodzaj rozszerzonej więzi rodzinnej, a jej atrybutami są i język, i ojczyzna. Złożone pojęcie identyczności etnicznej dopełniają wyobrażenia na temat wyglądu fizycznego rodaków (tzw. cech fonotypicznych), charakteru narodowego itp.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Pewien paradoks związany z etnicznością to fakt, że na liście kandydatów na pojęcia uniwersalne, obowiązkowo występujące we wszystkich językach, znajduje się pojęcie ludzie. Jak się zdaje, wyrazy o znaczeniu ‘ludzie’ rzeczywiście są obecne we wszystkich językach. Można by na tej podstawie sądzić, że kultura ogólnoludzka istnieje i zbudowana jest na głęboko zaszczepionym pojęciu wspólnoty. Paradoksem jest jednak, że wiele ludów tylko członków własnej grupy etnicznej uznaje za „ludzi” - romskie ram to ‘człowiek’, podobnie eskimoskie Inuk i Juk, ajnuskie [jeden z języków rodziny paleoazjatyckiej, używany na Sachalinie, na japońskiej wyspie Jezo i na południowych Kutyłach] ajnu, lao w języku szan [język rodziny chińsko-tybetańskiej, używany w Birmie], węgierskie magyar, nienieckie HeHjyt), rdzeń teul (z którego wywodzi się niem. deutsch) itd. Hotentoci nazywają siebie khoi ‘ludzie’, podczas gdy inni są „obcy” - tak jak dla Greków barbaros ‘bełkoczący’, dla Ajnów kuru ‘obcy’, dla Romów gadzie i dla Żydów goj ‘nieczysty, niewierny’, Arabów-muzulmanów giaur i kaffir. Ludzie zatem, mówi poczucie przynależności etnicznej, to nie byle kto, to my, a inni to tylko „obcy”, „niemcy”, „niewierni" itp.

Sama zatem struktura znaczeń naprowadza użytkowników języka na myśl o jednoznacznej odpowiedniości między obszarem, językiem i wspólnotą etniczną. Język jest więc jednym z podstawowych atrybutów państwa narodowego - językiem państwowym. W Europie jest nim z reguły język etniczny większości obywateli - język urzędów, szkół, środków masowej komunikacji; język-instytucja, obdarzony ochroną prawną. Żadne z państw narodowych nie jest jednak monolitem etnicznym; w każdym istnieją mniejszości. Status języków mniejszościowych jest bardzo zróżnicowany. Obecność niektórych bywa zupełnie negowana, np. zaskoczeniem dla wielu Polaków było w latach dziewięćdziesiątych „odkrycie” mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim z jej własnym językiem. Współcześnie w Europie wyraźna jest tendencja do otaczania języków mniejszościowy ch opieką i przyznawania im praw w systemie edukacyjnym, urzędowym, w środkach masowego przekazu. Niektóre regiony zamieszkane przez zwarte mniejszości są oficjalnie dwujęzyczne (Kraj Basków w Hiszpanii, Wyspy Alan-dzkie w Finlandii i in.).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Kompetentne źródła stawiają Polskę na trzecim miejscu w Europie pod względem liczby mniejszościowych grup etnicznych za Jugosławią (zarówno byłą, jak i „nową”) i Rumunią (bez liczenia Rosji). To wysokie miejsce zaskakuje, ponieważ całkowita populacja grup mniejszościowych nie przekracza 6-7 procent całej ludności kraju. Przed II wojną światową wielkość ta przekraczała 30 procent. Mimo stosunkowo małej liczebności, na terenie Polski występuje co najmniej 20 etnicznych grup mniejszościowych, każda z własnym wyróżnikiem językowym [wymieniamy w następującym porządku: grupa emiczna - wyróżnik językowy (język)]: 1. Ukraińcy - ukraiński; 2. Białorusini -białoruski; 3. Łemkowie - łemkowski (rusiński/ukraiński); 4. Litwini - litewski; 5. Żydzi - hebrajski (w funkcji liturgicznej) i jidysz; 6. Romowie (Cyganie) - etnolekty romani (cygańskie); 7. Słowacy - spi-sko-magurskie dialekty języ ka słowackiego; 8. Czesi - czeski; 9. Karaimi - karaimski; 10. Tatarzy - polsko-białoruskie gwary hybrydalne (z tekstami w grafice arabskiej), arabski jako liturgiczny; 11. Ormianie - staroormiański (grabar), z reguły w ortografii polskiej, jako liturgiczny; 12. Staroobrzędowcy - rosyjski z licznymi archaizmami, niemiecki; 13. Wilamowiccy „Flamandowie" - wilamowicki; 14. Kaszubi - etnolekty kaszubskie; 15. Słowińcy (do lat 60.) - słowiński (subklasyfikacja kaszubszczyzny), niemiecki; 16. Grecy - grecki; 17. Macedończycy - egejski, macedoński; 18. Niemcy - niemiecki; 19. Mazurzy (mniejszość polskojęzyczna wykształcona poza granicami Polski w otoczeniu niemieckojęzycznym) -(polski), niemiecki; 20. Rosjanie - rosyjski (Majewicz 1989).

Języki martwe z kolei można podzielić na trzy klasy według tego, jakim okolicznościom specjaliści-językoznawcy zawdzięczają ich znajomość. Z tego punktu widzenia pierwszą klasę stanowią języki martwe o tradycji ciągłej (niejako wegetujące), czyli takie, których znajomość w jakimś środowisku nigdy nie wygasła. Z martwych języków europejskich należałaby tu łacina, starogrecki i staro-cerkiewno-słowiański. Drugi ro-dzaj języków martwych stanowiłyby języki odcyfrowane. Znajomość takiego języka kiedyś zanikła, ale pozostały po nim teksty pisane, których późniejsze odcyfrowanie przez badaczy pozwoliło odnowić znajomość języka. Tu należą takie języki starożytnego Wschodu, jak egipski, sumeryjski, akadyjski (asyryjsko-babiloński) i inne.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Przykładem języka odcyfrowanego jest język hetycki - jeden z języków anatolijskich (obecna Turcja) rodziny indoeuropejskiej. Język hetycki właściwy (zwany też ne-syckim) znany jest głównie z tekstów zapisanych pismem klinowym na tabliczkach glinianych odkrytych w wiosce Bodhazkfiy w Turcji (150 km na wschód od Ankary), stanowiących część archiwum królów he-tyckich z ich stolicy Hattusas. Państwo Hetytów upadło pod naporem Frygów ok. 120 r. p.n.e. Odczytanie hetyckich napisów miało przełomowe znaczenia dla językoznawstwa indoeuropejskiego. Teksty języka hetyckiego, zapisane pismem klinowym, odczytał i objaśnił w 1915 roku B. Hrozny [Bedfich Hrozny -czeski asyrolog i hetytolog; zrekonstruował on istotne cechy języka hetyckiego i wykazał jego indoeuro-pejski charakter (z ogromnymi naleciałościami z języków nieindoeuropejskich)].

67