Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego8

Trzecim wreszcie typem języków martwych byłyby języki zrekonstruowane. Po takim niegdyś żywym języku nie pozostały nawet teksty pisane, ale za to nie zszedł on ze świata bezpotomnie: przekształcił się mianowicie w pewną liczbę nowych języków, przez których porównanie lingwistom udało się go z dużymi trudnościami później odtworzyć. Takimi językami zrekonstruowanymi dzięki pracy językoznawców są dziś np. język prasłowiański (odtworzony na podstawie porównania języków słowiańskich), praindoeuropejski i co najmniej kilkadziesiąt innych. Oczywiście ogromna liczba dawnych języków żywych przebrzmiała w ogóle bez śladu. Takie języki dziś po prostu nie istnieją, nawet jako martwe.

Oprócz języków etnicznych (żywych i martwych) lingwiści zajmują się również tzw. językami pomocniczymi (spotykamy również inną nazwę języków pomocniczych: języki sztuczne). Język taki łączy w sobie dwie cechy: po pierwsze, nie ma i nigdy nie było takiej zbiorowości, której wszyscy członkowie uczyliby się go jako pierwszego w swoim życiu; po drugie jednak, ta „niedziecięcość” czy „nierodowitość” języka pomocniczego nie tłumaczy się żadnymi jego wewnętrznymi cechami, lecz wyłącznie przyczynami społecznymi. Często język pomocniczy jest przeznaczony (jak np. esperanto) do porozumienia między ludźmi o różnych językach ojczystych: taki język pomocniczy nazywamy międzyetnicznym. W innych natomiast przypadkach jest wręcz przeciwnie: w obrębie jakiejś zbiorowości o wspólnym języku ojczystym jakaś grupa ludzi (np. członkowie jakiegoś tajnego stowarzyszenia) używa między sobą, prócz ojczystego, również specjalnego języka pomocniczego - ale tylko wtedy, gdy nie chce być rozumiana przez niewtajemniczonych rodaków. Taki język pomocniczy nazywamy tajnym (Weinsberg 1983).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Jedną z nielicznych znanych prób stworzenia mówionego języka tajnego z własną gramatyką podjęła w średniowieczu mniszka niemiecka św. Hildegarda (1098-1179). Nie wiadomo jednak, czy ten język został kiedykolwiek użyty w praktyce. Na ogół gwary o funkcjach konspiracyjnych (np. przestępcze) stanowią odmiany języków żywych, różniące się od nich słownictwem, ale nie gramatyką.

Język sztuczny zatem - to język skonstruowany przez ludzi w celu stworzenia systemu, który by nie miał wad języka naturalnego i mógł służyć wszystkim narodom jako narzędzie swobodnego porozumiewania się. Dotychczas ułożono ponad sześćset języków sztucznych o różnej wartości teoretycznej i praktycznej. Spośród nich najbardziej znany i popularny jest język esperanto, stworzony w końcu XIX wieku (pierwsza publikacja w 1887 roku) przez polskiego lekarza Ludwika Zamenhofa. Nazwa pochodzi od pseudonimu twórcy esperanto i oznacza dosłownie ‘mający nadzieję’. Opiera się on głównie na materiale języków romańskich i w pewnym stopniu germańskich i ma charakter umiarkowanie analityczny o uproszczonej (logicznej) gramatyce, wykluczającej wyjątki (w językach analitycznych funkcje gramatyczne wyrażane są za pomocą luźnych morfemów, np. przyimków, a także elementów przysłówkowych, zaimkowych oraz słów posiłkowych, np. poi. wino : wina wobec franc. vin : du viń).

UZUPEŁNIENIA 1 KOMENTARZE. Oto przykład tekstu w esperanto - najpopularniejszym na świecie języku sztucznym (jest to fragment wskazówek dla korzystających ze Słownikapolsko-esperanckiego): La polaj vokvortoj estas presitaj en alfabeta ordo per duondikaj literoj. Lau gramatika vortklaso, au aparleno al speciala sfero, iii estas signitaj per indikiloj ekz. kij m bastono, woda f akvo, lalo n somero, piękny adj bela, pięć num kvin, on pron li, pisać vt skribi, iść W iri, dobrze adv bonę, brzoza f bot belttlo. lis m zoo vu-Ipo. (w tłumaczeniu na język polski znaczy to: „Wyrazy hasłowe podano pismem półgrubym w porządku alfabetycznym. Opatrzono je, w' zależności od przynależności do poszczególnych części mowy lub do specjalnych dziedzin, kwalifikatorami np.” [...] (Słownik 2002).

Wspólną cechą języków sztucznych jest prosty system gramatyczny i łatwe do przyswojenia słownictwo, oparte zwykle na łacinie lub na elementach języków europejskich. Na razie jednak żaden język sztuczny nie zyskał takiej popularności na świecie, by mógł konkurować z którymś z tzw. języków kongresowych (angielski, rosyjski, francuski, niemiecki). Języki sztuczne tworzone były zarówno z elementów języków naturalnych, np. adamitik (międzynarodowy język sztuczny utworzony ok. 1909 roku przez Węgra A. Velicsa, który za podstawę tego języka przyjął język węgierski; nazwa pochodzi z przeświadczenia, że językiem ojczystym pierwszego człowieka, Adama, był język węgierski), ido (międzynarodowy język sztuczny stanowiący uproszczoną formę - głównie graficzną i fonetyczną - esperanta; nazwa pochodzi od sufiksu -ido, np. espe-rantido w znaczeniu ‘potomek’ esperanta), novial (jeden z języków sztucznych, oparty na językach zachodnioeuropejskich, przede wszystkim językach romańskich i niemieckim, zbliżony do esperanta), Occidental (międzynarodowy język sztuczny oparty głównie na elementach zachodnioeuropejskich; utworzony został pod koniec lat dwudziestych XX wieku), volapiik (międzynarodowy język sztuczny, który jako pierwszy miał bardzo wielu zwolenników i szersze zastosowanie; oparty był głównie na gramatyce i słownictwie angielskim; nazwa jest przekształceniem ang. wyrazów: world ‘świat’ i speak ‘mówić’) czy wspomniany esperanto, jak i z elementów matematyczno-logicz-nych, np. języki programowania w cybernetyce, język informacyjny. Istnieją także próby stworzenia sztucznego języka przeznaczonego do nawiązywania łączności z hipotetycznymi istotami inteligentnymi cywilizacji pozaziemskich (np. Iincos - utworzony w tym właśnie celu przez holenderskiego matematyka i logika G. Freudenthala w 1960 roku; oparty został na podstawach logicznych i systemie binarnym; nazwa jest skrótem łac.: lingua cosmica). Zob. też: M. Jurkowski 1986.

Nazwa język sztuczny bywa stosowana także w odniesieniu do języków tworzonych na potrzeby różnych dyscyplin naukowych, np. logiki oraz - przede wszystkim - informatyki. Językami sztucznymi w tym sensie są języki programowania.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Przykładami języków programowania są np. systemy COBOL, C" czy C. COBOL [wym. kobol] (symbol ang. Common Business Oriented Language) - powstały w 1957 roku język programowania oparty na pełnych angielskich zdaniach, używany głównie do celów ekonomicznych i administracyjnych. C⁺⁺ [wym. si pląs pląs] - język programowania obiektowego rozszerzony o konstrukcje obiektowe językiem C. C [wym. si] - nazwa języka programowania strukturalnego opracowanego w latach siedemdziesiątych; służy on głównie do tworzenia systemów operacyjnych.

Nie zawsze jednak pomocniczy język międzyetniczny jest, jak esperanto, językiem powstałym sztucznie. Zdarza się niekiedy, że grupy ludzkie często się ze sobą stykające, ale mówiące zupełnie różnymi językami, stopniowo i bez z góry powziętego planu przekształcają bezładną mieszaninę swych języków, za pomocą której pierwotnie się porozumiewali, w ustabilizowany język, w dalszym jednak ciągu służący tylko do porozumiewania się międzygrupowego, mający zatem charakter języka pomocniczego. Taki język nazywamy pidżinem (pidginem). Pidżin (zniekształcenie ang. business ‘interes’)

69